profil

Podstawy prawa cywilnego i handlowego

poleca 85% 333 głosów

Treść
Grafika
Filmy
Komentarze

I – Część ogólna z prawa cywilnego

1. Ogólna charakterystyka prawa cywilnego i jego działy.
Kodeks cywilny reguluj stosunku cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.]
Prawo cywilne obejmuje swą regulacją stosunki między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Nie obejmuje zatem zaliczanych do kategorii prawa publicznego stosunków między organami państwa a obywatelami (i osobami prawnymi). Prawo cywilne określamy jako gałąź prawa obejmującą zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe oraz niemajątkowe miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi na zasadzie równorzędności podmiotów.
Systematyka prawa cywilnego:
1) część ogólna – uregulowana w księdze pierwszej k.c., obejmuje zasady ogólne, wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego, z uwzględnieniem działów uregulowanych poza k.c.,
2) prawo rzeczowe – zawarte w księdze drugiej k.c. (i przepisach odrębnych), obejmuje regulację prawa własności i innych praw rzeczowych (użytkowania wieczystego i ograniczonych praw rzeczowych), w szczegółach dotyczy treści, nabycia i utraty oraz ochrony praw rzeczowych (i posiadania),
3) prawo zobowiązań – zawarte w księdze trzeciej k.c. (i odrębnym ustawodawstwie). Obejmuje regulację wymiany dóbr i świadczeń usług. W części ogólnej prawa zobowiązań zawarto przepisy dotyczące wszelkich stosunków zobowiązaniowych w części szczegółowej znajdujemy regulacje poszczególnych, różnorodnych umów zobowiązujących do świadczenia,
4) prawo spadkowe – zawarte w księdze czwartej k.c., reguluje zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci osoby fizycznej, w szczególności tryb powołania do dziedziczenia i dalsze skutki,
5) prawo rodzinne – uregulowane w odrębnym kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, obejmuje materię małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli,
6) prawa na dobrach niematerialnych (prawa własności intelektualnej) – regulacja pozakodeksowa obejmuje problematykę prawa autorskiego, prawa wynalazczego, znaków towarowych itd.,
7) prawo handlowe – uregulowane w kodeksie handlowym, w którym zawarto obszerną regulację prawną spółek osobowych (sp. jawna i komandytowa) oraz spółek kapitałowych (sp. z o.o. i s.a.).

2. Stosunek cywilnoprawny i jego struktura.
Zagadnienie stosunku cywilnoprawnego – stosunek cywilnoprawny nawiązuje do stosunku prawnego. Podstawowa cecha stosunku cywilnoprawnego – jest to stosunek oparty na zasadzie równorzędności stron (równość stron), co oznacza że żadna strona nie może mocą swojego działania spowodować samodzielnie rozwiązania stosunku prawnego. Muszą w większości przypadków powstać za wolą stron. Wola stron ma decydować czy ma dojść do stosunku prawnego. Stosunki cywilnoprawne kształtowane są poprzez decyzje podmiotów (wolę stron) co do tego, że taki stosunek prawny chcą nawiązać.
Wyróżniamy następujące elementy stosunku:
 podmiot stosunku – na gruncie prawa cywilnego podmiotem stosunku mogą być podmioty mające zdolność prawną (do posiadania prawa i obowiązków). Osoba prawna ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Może działać poprzez powołane organy;
 przedmiot stosunku – przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest dozwolone, nakazane lub zakazane postępowanie podmiotu, a niekiedy także rzecz (obiekt materialny), którego to zachowanie dotyczy;
 treść stosunku cywilnoprawnego – pod tym zbiorczym pojęciem rozumiemy prawa i obowiązki stron, wynikające z danego stosunku prawnego. Na gruncie prawa cywilnego istnieje korelacja między uprawnieniami i obowiązkami dwóch podmiotów stosunku. Treść jest zróżnicowana w zależności od stosunku cywilnoprawnego.
Podmiot i strona stosunku cywilno-prawnego nie są pojęciami tożsamymi. Stosunek dwóch stron stosunku uprawnionego i strony zobowiązanej. Podmiotów może być różna liczba – wielość podmiotów po stronie.
Często jedna strona jest po części zobowiązana a po części uprawniona.
Przyczyna powstawania i zmian stosunku cywilnoprawnego: ustawodawca decyduje w normie prawnej o stanie faktycznym, który musi być spełniony aby stosunek cywilnoprawny powstał. W konsekwencji stany faktyczne opisane w normach prawnych określa się mianem zdarzeń (stanów) cywilnoprawnych. Musimy zrealizować wszystkie elementy normy, aby powstał stosunek cywilnoprawny.
Klasyfikacja stosunku cywilnoprawnego:
1) podział na zdarzenia (sensu stricte) – to te zdarzenia, które są niezależne od woli ludzkiej np. upływ czasu, kataklizmy, śmierć czy urodzenie,
2) podział na działania:
 czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych – podjęte ze świadomością i chęcią wywołania skutku np. są to czynności prawne, orzeczenia sądowe mające charakter konstytutywny (powodują że skutek prawny powstaje),
 inne czyny – skutek powstaje niezależnie od tego czy strony chciały osiągnąć skutek np. ustawodawca określa określone zdarzenia, które jeśli strona wypełni to skutek prawny zaistnieje np. odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez jeden podmiot drugiemu podmiotowi, czego skutkiem jest świadczenie odszkodowania. Są to tzw. czyny niedozwolone. Art. 415-488 K.C. – zdarzenia które spowodują szkodę rodzą obowiązek jej naprawienia.

3. Zdarzenia cywilnoprawne i ich podstawowe rodzaje.
Zdarzenia cywilnoprawne:
1) zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu,
2) działania:
a) czyny: bezprawne i zgodne z prawem:
 kategorie normatywne obejmujące czyny i zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu  czyny niedozwolone  bezpodstawne wzbogacenie
 czyny zgodne z prawem:
 przejawy woli podobne do oświadczeń woli,
 zawiadomienia o pewnych zdarzeniach,
 czynności często faktyczne
b) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych:
 czynności prawne (oświadczenia woli)
 akty administracyjne
 orzeczenia sądowe
Powstanie, zmiana lub ustanie każdego stosunku prawnego, a wiec także stosunku cywilnoprawnego, zależne jest od istnienia stanu faktycznego, z którym dyspozycja normy prawnej łączy wspomniany skutek. W obrębie tego stanu faktycznego szczególne znaczenie mają fakty, czyli zjawiska świata zewnętrznego, określone w hipotezie normy prawnej. Fakty, z którymi norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego, nazywa się zdarzeniami prawnymi. Okoliczność, że dany fakt ma charakter zdarzenia prawnego, jest następstwem tego, iż jest on przewidziany w hipotezie normy prawnej, jako przesłanka stosunku prawnego np. zawarcie zaręczyn było do dnia wejścia w życie kodeksu rodzinnego z 1950 r. zdarzeniem prawnym, rodzącym powstanie stosunku prawnego.
Fakty, z którymi prawo cywilne łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunków cywilnoprawnych albo skutki w sferze podmiotowości cywilnoprawnej, są zdarzeniami z zakresu prawa cywilnego, a więc zdarzeniami cywilnoprawnymi.
Można podzielić zdarzenia cywilnoprawne na: zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu i działania. Tą pierwszą kategorię stanowią zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, jak upływ czasu, urodzenie, śmierć, pożar itp. Natomiast przez działanie rozumie się zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli. Nie będzie więc działaniem, lecz zdarzeniem w ścisłym tego słowa znaczeniu, zachowanie się człowieka pod wpływem przymusu fizycznego.
Działania można z kolei podzielić na:
1. czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych – polegają na podjęciu decyzji dotyczącej wywołania określonych skutków prawnych i z mocy normy prawnej te zamierzone skutki wywołują; w ramach tej grupy należy odróżnić: czynności prawne wraz z oświadczeniem woli, orzeczenia sądowe i akty administracyjne,
2. inne czyny.
Zdarzeniami cywilnoprawnymi są orzeczenia sądowe o charakterze konstytutywnym. W ich grupie należy odróżnić:
a) orzeczenia stwierdzające obowiązek złożenia oświadczenia woli zastępujące to oświadczenie – w wypadku uchylenia się podmiotu, na którym ciąży obowiązek złożenia oświadczenia woli, od jego spełniania, sąd na żądanie osoby, której przysługuje roszczenie będące korelatem tego obowiązku, stwierdza obowiązek złożenia oświadczenia określonej treści; z chwilą uprawomocnienia orzeczenie to zastępuje to oświadczenie. Obowiązek złożenia oświadczenia woli może być następstwem różnych zdarzeń, przede wszystkim może być skutkiem czynności prawnej np. umowy przedwstępnej, zapisu testamentowego, ale również wynikać z aktu administracyjnego, bezpodstawnego wzbogacenia oraz różnych szczególnych stanów faktycznych.
Jeżeli podmiotem obowiązku nie jest dokonanie przez zobowiązanego jednostronnej czynności prawnej, lecz złożenie oświadczenia woli stanowiącego element umowy, orzeczenie sądu zastępuje w zasadzie tylko to oświadczenie, nie zaś umowę. Oznacza to, że do powstania skutków zawarcia umowy konieczne jest poza tym złożenie oświadczenia woli przez drugą stronę. Jednakże gdy obowiązek wynika z umowy przedwstępnej i dotyczy zawarcia umowy przyrzeczonej lub gdy sąd uwzględnia powództwo zgodnie z żądaniem pozwu, orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje ją.
Orzeczenie sądowe zastępuje oświadczenie woli bez względu na to, czy i jaka forma szczególna wymagana jest z mocy ustawy lub umowy dla czynności prawnej będącej przedmiotem obowiązku prawnego;
b) orzeczenia wydawane na podstawie szczególnych upoważnień ustawowych w sprawach określonych w tych przepisach. Z mocy orzeczenia sądowego stosunek prawny może powstać, ustać lub ulec przekształceniu tylko wtedy, gdy taka kompetencja sądu wynika z uregulowania ustawowego określającego sytuację, w której sąd na wniosek oznaczonej osoby lub z urzędu może ukształtować nowy stan prawny np. z art. 210 k.c. wynika kompetencja sądu do zniesienia współwłasności, z art. 3571 1 k.c. zaś kompetencja – w określonych okolicznościach – do przekształcenia lub zniesienia zobowiązania.
Orzeczenia konstytutywne wydawane na podstawie szczególnych upoważnień ustawowych pełnią zróżnicowaną rolę. Szczególne znaczenie niektórych z nich polega na tym, że skutków prawnych związanych z ich wydaniem nie może wywołać zgodna decyzja stron stosunku cywilnoprawnego, lecz mogą one nastąpić jedynie z mocy orzeczenia sądu, tak jest np. z rozwiązaniem małżeństwa. Poza tym ustawa przewiduje sytuacje, w których wydanie orzeczenia kształtującego określony stosunek prawny jest swoistą alternatywą – z której korzystanie może, choć nie musi być, obwarowane spełnieniem się szczególnych, wymienionych w ustawie przesłanek – dla zgodnych oświadczeń woli stron danego stosunku prawnego np. zniesienie współwłasności lub dział spadku może być treścią umowy lub nastąpić w drodze orzeczenia sądu.
Przez akt administracyjny rozumie się jednostronne oświadczenie organu administracji publicznej określające władczo, na podstawie ustawy lub przepisów wydanych z jej upoważnienia, sytuację prawną konkretnego adresata w konkretnej sprawie. Do zdarzeń cywilnoprawnych zaliczamy te akty administracyjne, które powodują samodzielnie lub stanowią przesłankę – jako konieczny element złożonego stanu faktycznego – powstania, zmiany bądź ustania stosunku cywilnoprawnego albo podmiotowości w sferze prawa cywilnego.
Czynami – które dzieli się na czyny bezprawne i zgodne z prawem – nazywa się te działania, z którymi norma prawna łączy określony skutek prawny niezależnie od tego, czy wola osoby działającej była skierowana na wywołanie go.
Czynami bezprawnymi są wszelkie działania np. naruszenie cudzego dobra osobistego, pozbawienie władztwa nad rzeczą podjęte wbrew zakazowi wynikającemu z normy prawnej oraz zaniechania wykonania – nałożonego przez normę w określonych sytuacjach – obowiązku działania, z którymi ustawa wiąże – co niekiedy zależy ponadto od istnienia dalszych, poza bezprawnym działaniem lub zaniechaniem, elementów stanu faktycznego, jak np. wina – niekorzystne dla działającego skutki prawne. W prawie cywilnym najczęściej, ale nie wyłącznie, takim skutkiem jest obowiązek naprawienia szkody.
Działania, które ani nie podpadają pod pojęcie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych, ani nie są czynami bezprawnymi, a wywołują skutki w sferze prawa cywilnego, zaliczamy do klasy czynów zgodnych z prawem. Ta grupa stanowi zbiór różnorodnych działań, dla których w zasadzie brak jest wspólnych norm prawnych. W grupie czynów zgodnych z prawem wyróżnia się:
1) przejawy woli podobne do oświadczeń woli, a różniące się tym, że skutek prawny następuje niezależnie od woli działającego np. wezwanie dłużnika do wykonania powoduje według art. 455 k.c. wymagalność wierzytelności, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie był oznaczony ani nie wynikał z właściwości zobowiązania; uznanie roszczenia ze strony zobowiązanego przerywa bieg przedawnienia – tzw. uznanie niewłaściwe,
2) zawiadomienia o pewnych zdarzeniach np. zawiadomienie sprzedawcy przez kupującego o wadach fizycznych rzeczy,
3) czynności czysto faktyczne (zwane niekiedy realnymi), czyli czynności zmierzające do osiągnięcia pewnego skutku pozaprawnego, z którymi ustawa łączy następstwa prawne np. z faktem znalezienia rzeczy ustawa – art. 183 i n. k.c. – wiąże wiele praw i obowiązków znalazcy.

4. Zdolność prawna osoby fizycznej – pojęcie, początek i koniec.
Zdolność prawna – człowiekowi przypisuje się zdolność prawną, która kwalifikuje go jako podmiot praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Przymiot zdolności prawnej nie powoduje, że człowiek niejako automatycznie ma prawa i obowiązki, lecz oznacza możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków wskutek różnych zdarzeń cywilnoprawnych, np. dziedziczenia, czynności prawnej – umowy, czynu niedozwolonego.
Początkiem zdolności prawnej człowieka jest chwila jego urodzenia. Zdolność prawną nabędzie dziecko, które urodziło się żywe.
Nasciturus – zdolność prawna dziecka poczętego, a nie urodzonego – przysługuje ona dziecku poczętemu pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się ono żywe np. spadek.
Zdolność prawna osoby fizycznej trwa przez całe życie człowieka i kończy się wraz z jego śmiercią. Ze śmiercią jako zdarzeniem cywilnoprawnym ustawodawca wiąże wygaśnięcie praw i obowiązków niemajątkowych oraz przejście – z niektórymi wyjątkami – praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców według zasad prawa spadkowego.

5. Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych – pojęcie i zakresy.
Zdolność do czynności prawnych – możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w drodze czynności prawnych, dokonywanych przez podmiot.
Prawa i obowiązki można nabywać m.in. na mocy ustawy, wskutek wydania orzeczenia sądowego, w rezultacie wydania aktu administracyjnego. Najważniejszym instrumentem prowadzącym do nabywania praw i obowiązków cywilnoprawnych są jednak własne działania podmiotu, zmierzające do osiągnięcia zamierzonego skutku prawnego. Wśród tych działań pierwszoplanową rolę odgrywają czynności prawne w szczególności zaś umowy.
Oprócz zdolności do czynności prawnych można wyróżnić także zdolność deliktową (do ponoszenia odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym) oraz zdolność do zawarcia małżeństwa.
Ustawodawca uzależnił kwalifikację zdolności do czynności prawnych od wieku oraz od ubezwłasnowolnienia osoby. Z punktu widzenia tych kryteriów daje się wyróżnić: brak zdolności do czynności prawnych, ograniczoną zdolność do czynności prawnych i pełną zdolność do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości, tj. ukończenia lat osiemnastu albo wcześniej, wskutek zawarcia małżeństwa przez małoletniego.
Pełna zdolność do czynności prawnych umożliwia samodzielne dokonywanie wszelkich czynności prawnych z zakresu prawa cywilnego. Jedynie mężczyzna, który nie ukończył 21 lat, nie może zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów mu zezwoli.

6. Przedstawicielstwo.
Przedstawicielstwo jest cywilnoprawną instytucją służącą dokonaniu czynności prawnych w imieniu innego podmiotu, gdy ten nie może lub nie chce działać sam. Polega ono na dokonaniu przez jedną osobę (przedstawiciela) w imieniu innej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej (złożenie lub przyjęcie oświadczenia woli), przy czym czynność ta, jeżeli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w imieniu reprezentowanego (umocowanie), wywołuje skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego.
Cechy przedstawicielstwa:
 czynności prawnej dokonuje przedstawiciel – on więc składa lub przyjmuje oświadczenie woli; jeżeli oświadczenie takie okaże się wadliwe (dotknięte wadą oświadczenia woli), to ocena tego oświadczenia będzie dokonywana w zasadzie według okoliczności występujących po stronie przedstawiciela. Podobnie należy postąpić przy kwalifikacji złej lub dobrej wiary,
 przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego, co oznacza, że powinien on – w sposób wyraźny lub dorozumiany – ujawnić, wskazać osobę, na rzecz której dokonuje czynności prawnej,
 przedstawiciel musi mieć odpowiednie umocowanie do działania i dokonywać czynności prawnej w granicach tego umocowania, w zasadzie pod rygorem bezskuteczności odmiennego działania,
 czynność prawna przedstawiciela wywołuje bezpośredni skutek w sferze prawnej reprezentowanego, co oznacza, że podmiotem nabytych praw lub zaciągniętych zobowiązań staje się wprost osoba reprezentowana,
 warunkiem niezbędnym skutecznego przedstawicielstwa jest zdolność przedstawiciela do reprezentowania, wyrażająca się w zdolności do czynności prawnych (pełna w wypadku przedstawicielstwa ustawowego i co najmniej ograniczona w wypadku pełnomocnictwa),
 przez przedstawiciela można dokonać w zasadzie każdej czynności prawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej lub właściwość samej czynności prawnej stoi temu na przeszkodzie. Wg art. 944 2 k.c. testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela. Przedstawiciel ustawowy ojca nie mającego pełnej zdolności do czynności prawnych nie może w jego imieniu uznać dziecka art. 73 k.r.o.

7. Osoby prawne – pojęcie i podstawowe rodzaje.
Oprócz osób fizycznych uczestnikami obrotu cywilnoprawnego są osoby prawne. Podmiotami praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego stają się więc także jednostki organizacyjne, którym ustawodawca przyznał osobowość prawną. Nie wszystkie struktury organizacyjne mają przymiot osoby prawnej. Osobami prawnymi są bowiem tylko te jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Osobą prawną jest wyodrębniona strukturalnie i majątkowo oraz mająca własne organy, powstała w celu realizacji określonych zadań gospodarczych lub społecznych jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał kwalifikację podmiotowości cywilnoprawnej.
Cechy osoby prawnej:
a) wyodrębnienie organizacyjne (strukturalne), polegające na istnieniu osobnej, samodzielnej i zorganizowanej jednostki,
b) wyodrębnienie majątkowe, przejawiające się wydzieleniem pewnej masy majątkowej przysługującej samodzielnie jednostce, majątek ten ma służyć wykonywaniu zadań tej jednostki oraz odpowiedzialności za jej zobowiązania,
c) określenie osoby lub osób, które będąc organami maja przejawiać wolę jednostki organizacyjnej,
d) istnienie przepisu szczególnego przyznającego jednostce organizacyjnej osobowość prawną.
Rodzaje osób prawnych:
1. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne.
Podstawowym kryterium służącym do wyróżnienia Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych jest majątek tych podmiotów, a ściślej źródło jego pochodzenia. Mienie państwowe zostało podzielone między Skarb Państwa a państwowe osoby prawne. Te ostatnie zostają wyposażone w część mienia państwowego już w momencie powstania (tzw. majątek założycielski). Państwowe osoby prawne nabywają samodzielne prawa (własność i inne prawa majątkowe) do części mienia pochodzącego z funduszu państwowego, a także do majątku nabytego samodzielnie przez taką osobę.
Pozostała część mienia państwowego znajduje się w dyspozycji różnych państwowych jednostek organizacyjnych (np. urzędy naczelne, centralne, wojewódzkie, rejonowe, szpitale państwowe, komendy policji, urzędy oraz izby skarbowe), które nie mają osobowości prawnej, a zatem nie mogą samodzielnie występować w stosunkach cywilnoprawnych i nabywać dla siebie praw i obowiązków.
Skarb Państwa działa w sferze cywilnoprawnej przez tworzące go jednostki organizacyjne określane jako stationes fisi. Czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje organ państwowy jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej (art. 67 2 k.p.c.) np. Skarb Państwa – Kuratorium Oświaty i Wychowania we Wrocławiu.
Państwowymi osobami prawnymi są w szczególności przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, NBP, banki państwowe, fundacje, których fundatorem jest Skarb Państwa, Polska Akademia Nauk, państwowe szkoły wyższe, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencja Prywatyzacji.
Mienie państwowych osób prawnych stanowi ich własny odrębny od Skarbu Państwa, majątek, chociaż ich fundusz założycielski wywodzi się z mienia państwowego. W konsekwencji tego Skarb Państwa zasadniczo nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, te zaś nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa. Wy wypadku nieodpłatnego przejęcia przez Skarb Państwa określonego składnika mienia państwowej osoby prawnej, Skarb Państwa odpowiada solidarnie z tą osobą za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik ten stanowi własność państwowej osoby prawnej. Odpowiedzialność ta ograniczona została do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.
2. Komunalne osoby prawne – majątek tych podmiotów ma swe źródło w mieniu komunalnym, które powstało wskutek skomunalizowania części mienia państwowego. Państwową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina, podobnie jak państwo występuje w dwóch rolach: władzy publicznej na swoim terytorium oraz podmiotu prawa cywilnego.
Przyznanie gminie osobowości prawnej powoduje jej wyodrębnienie organizacyjne oraz majątkowe. Wyodrębnienie organizacyjne przejawia się w wydzieleniu gminy ze struktury administracji państwowej, wyposażeniu jej we własne organy, umożliwieniu gminie kształtowania w pewnym zakresie jej ustroju oraz tworzeniu jednostek pomocniczych.
Wyposażenie gminy w organy ma na celu, z jednej strony, umożliwienie jej wykonywania zadań publicznych nałożonych przez ustawy, z drugiej zaś – uczestniczenie w obrocie cywilnoprawnym (także gospodarczym), składanie i przyjmowanie oświadczeń woli, dokonywania czynności prawnych.
Powstanie gmin wiąże się z wyposażeniem ich w majątek (tzw. mienie komunalne) przez wydzielenie części mienia państwowego. Swoim majątkiem gmina ponosi odpowiedzialność za wykonywanie zadań publicznych.
Wyróżnikiem gminy jest także charakter prowadzonej przez nią działalności gospodarczej. Funkcjonowanie gminy w sferze działalności gospodarczej jest ograniczone. Odnosi się to do działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej. Gmina bowiem może prowadzić działalność komercyjną w wypadkach występowania na danym terenie bezrobocia oraz istnienia niezaspokojonych potrzeb rynku lokalnego.
Podmiotem komunalnym wyposażonym w osobowość prawną jest również związek komunalny, który wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. W ustawie o samorządzie terytorialnym tylko gmina i związek komunalny uzyskały status osób prawnych, a w konsekwencji samodzielność podmiotów prawa cywilnego.
Struktura organizacyjna gminy jako osoby prawnej jest niejednokrotnie rozbudowana. Funkcjonują w niej mniej lub bardziej wyodrębnione jednostki organizacyjne, w tym tzw. jednostki pomocnicze gminy (sołectwa, dzielnice, osiedla). Jednostki te nie uzyskały przymiotu osobowości cywilnoprawnej. Osobowości prawnej nie mają również porozumienia komunalne oraz sejmik samorządowy.
Komunalnymi osobami prawnymi są również jednoosobowe spółki gminy oraz fundacje, których jednym fundatorem jest gmina.
3. Korporacje i fundacje.
Substratem korporacji są ludzie, substratem fundacji – wyodrębniona masa majątkowa. Korporacje stanowią zbiorowość osób związanych z osobą prawną stosunkiem członkostwa i realizujących wspólny im cel gospodarczy lub inny. Z działalności fundacji korzystają natomiast osoby nie będące członkami tej osoby prawnej tzw. destynariusze. Liczba członków korporacji jest możliwa do określenia, fundacja zaś służy zasadniczo nieokreślonej liczbie osób. Zadania i cele działania korporacji określane są przez jej członków, w wypadku fundacji natomiast o sferze funkcjonowania rozstrzyga wola jej kreatora. Majątek korporacji tworzony jest w znacznej mierze z jej członków, fundację natomiast w jej pierwotny majątek wyposaża fundator.
Reprezentantami osób prawnych typu korporacyjnego są spółki prawa handlowego (z o.o. i akcyjne), spółdzielnie, stowarzyszenia i partie polityczne. Cechy osób prawnych typu fundacyjnego mają państwowe osoby prawne oraz fundacje.

8. Pojęcie rzeczy, jej części składowej i przynależności.
Rzeczami są tylko przedmioty materialne. Rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne. Istotną cechą tak pojmowanej rzeczy jest jej wydzielenie z przyrody w takim stopniu, by mogła ona jako samoistnie dobro występować w obrocie, będąc przedmiotem stosunków prawnorzeczowych lub zobowiązaniowych. Rzeczami w podanym znaczeniu będą wydobyty węgiel, woda ujęta w beczce.
Nie są rzeczami wg kodeksowego określenia dobra niematerialne, w szczególności zaś różne postaci energii, dobra osobiste, dzieła literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe. Rzeczami w technicznoprawnym znaczeniu nie są zwłoki człowieka, odłączone od ciała narządy, tkanki i komórki.
W obrocie cywilnoprawnym występują rzeczy proste np. kartka papieru i złożone np. samochód. Te drugie składają się z różnorodnych elementów sprzężonych ze sobą fizycznie i tworzących funkcjonalną całość. Tylko w stosunku do rzeczy złożonych mówić można o ich częściach składowych.
Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości lub bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Część składowa, będąc elementem większej całości, pozostaje z całością rzeczy w związku fizycznym i funkcjonalnym.
Część składowa jest elementem zarówno nieruchomości, jak i rzeczy ruchomej. Do części składowej gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, a także drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Własność nieruchomości rozciąga się także na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Za części składowe nieruchomości uważa się również „prawa związane z jej własnością” np. służebność gruntowa.
Częściami składowymi rzeczy nie są:
a) obiekty nie związane trwale z gruntem np. postawiony na gruncie kiosk bez fundamentów,
b) przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku np. wsadzenie do samochodu silnika zamiennego na czas naprawy,
c) nieruchomości budynkowe, jeżeli na mocy szczególnego przepisu stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności,
d) nieruchomości lokalowe (mieszkanie lub użytkowe) stanowiące odrębny od budynku i gruntu przedmiot własności,
e) drzewa i inne rośliny, gdy ustawa przewiduje, że są one odrębnymi rzeczami ruchomymi,
f) urządzenia służące do doprowadzania i odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne narzędzia podobne do nich, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu, mimo trwałego połączenia z nieruchomością nie należą one do części składowych gruntu lub budynku, lecz są częścią składową tegoż przedsiębiorstwa lub zakładu np. wkopane w grunt rury doprowadzające wodę należą do przedsiębiorstwa wodociągowego.
Część składowa nie może być odrębnym przedmiotem prawa własności oraz innych praw rzeczowych.
Części składowe nieruchomości są zasadniczo objęte hipoteką również po ich odłączeniu, dopóki pozostają na nieruchomości. Hipoteka natomiast nie obejmuje odłączonych części składowych, które przypadają dzierżawcy, oraz tych, które przypadają użytkownikowi lub mającemu służebność, jeżeli użytkowanie lub służebność ma pierwszeństwo przed hipoteką.
Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi np. koło zapasowe stanowi przynależność samochodu.
Elementy charakteryzujące przynależność:
a) przynależność jest samoistną rzeczą odrębną od rzeczy głównej,
b) przynależnością może być wyłącznie rzecz ruchoma, rzeczą główną zaś zarówno ruchomość, jak i nieruchomość,
c) własność rzeczy głównej i rzeczy przynależnej musi przysługiwać tej samej osobie,
d) przynależność musi być potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem,
e) przynależność i rzecz główna, choć są odrębnymi rzeczami, pozostawać muszą ze sobą w faktycznym związku mającym na celu właściwe korzystanie z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem.
Umowa przenosząca własność rzeczy głównej obejmuje swym skutkiem także rzeczy przynależne, choćby o nich nie wspomniano w treści umowy.
Hipoteka, jako ograniczone prawo rzeczowe ustanawiane dla zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej, obejmuje nieruchomość wraz z jej przynależnościami i utrzymuje się na niej jako na całości aż do zupełnego wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza.
Egzekucja dotycząca nieruchomości, jako rzeczy głównej, obejmuje także przynależności.

9. Nieruchomości, a rzeczy ruchome.
W art. 46 1 k.c. wskazano jedynie rzeczy, które są nieruchomościami. Przedmioty materialne nie objęte zakresem tego unormowania będą wiec rzeczami ruchomymi. Przepis wymienia trzy rodzaje nieruchomości: grunty, budynki trwale z gruntem związane oraz części takich budynków (lokale).
Na mocy art. 235 k.c. budynki wzniesione na gruncie stanowiącym własność Skarbu Państwa lub gminy przez wieczystego użytkownika są jego własnością. Stanowią one odrębną od gruntu nieruchomość budynkową.
Nieruchomościami gruntowymi są części powierzchni ziemi, stanowiące odrębny przedmiot własności, wraz ze wszystkim, co jest z gruntami trwale związane. Własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią, jednakże tylko w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu.
W katalogu praw rzeczowych istnieją takie, których przedmiotem mogą być tylko nieruchomości (użytkowanie wieczyste, służebności, wszystkie rodzaje spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, hipoteka) oraz prawa dotyczące wyłączenie rzeczy ruchomych (zastaw). Własność oraz prawo użytkowania, które mogą mieć za przedmiot oba rodzaje rzeczy, wykazują znaczne nieraz różnice, gdy dotyczą nieruchomości.
W zakresie stosunków obligacyjnych daje się wyróżnić zobowiązania odnoszące się jedynie do nieruchomości (dożywocie) lub wyłącznie do ruchomości (np. pożyczka, użyczenie) Umowy mające zastosowanie do jednych i drugich rzeczy (np. sprzedaż, darowizna, dzierżawa) zawierają szczególne regulacje, gdy przedmiotem świadczenia jest nieruchomość.
Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości, a także umowa przenosząca jej własność powinny być – pod rygorem nieważności – zawarte w formie aktu notarialnego.
Niedopuszczalne jest przeniesienie własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

10. Pożytki i ich rodzaje.
Pożytki stanowią przychody z rzeczy lub praw. Art. 53 i 54 k .c. wyróżniają pożytki rzeczy i pożytki prawa. Pożytkami rzeczy są przychody, jakie rzecz przynosi w toku jej normalnej, zgodnej z przeznaczeniem eksploatacji lub wskutek uczynienia tej rzeczy przedmiotem stosunku prawnego. Pożytki rzeczy mogą być naturalne lub cywilne. Pożytkami naturalnymi są jej płody np. zebrane zboża i inne odłączone od niej części składowe np. torf wydobyty z ziemi, jeśli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego np. czynsz uzyskiwany przez wydzierżawiającego z tytułu oddania nieruchomości w dzierżawę, a także czynsz najmu.
Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Takimi pożytkami są w szczególności: odsetki należne dającemu pożyczkę z tytułu wierzytelności pieniężnej wynikającej z odpłatnej umowy pożyczki, dochody uzyskiwane przez użytkownika prawa lub poddzierżawy, dochody osiągane z wykonywania praw autorskich, uzyskane opłaty licencyjne i sublicencyjne.
Przepisy prawa rzeczowego i prawa zobowiązań wskazują podmioty uprawnione do pobierania pożytków.
Art. 55 k.c. określa zasady, według których pożytki przypadają osobom uprawnionym. Jeśli chodzi o pożytki naturalne, to uprawnionemu przypadają te z nich, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania uprawnienia. Pożytki cywilne należą się zaś uprawnionemu w stosunku do czasu trwania uprawnienia. Pożytki cywilne nabywa się dopiero z chwila ich wydania.

11. Pojęcie i podstawowe typy papierów wartościowych.
W obrocie cywilnoprawnym występują prawa majątkowe upostaciowione w dokumencie umożliwiającym jego dysponentowi realizację prawa (przede wszystkim wierzytelności) związanego z takim dokumentem. Dokumenty spełniające rolę nosiciela praw majątkowych nazywa się papierami wartościowymi (np. weksle, czeki, akcje, obligacje, listy zastawne, konosamenty w przewozie morskim).
Prawo majątkowe inkorporowane w papierze wartościowym jest ściśle związane z władaniem takim dokumentem, gdyż stwarza po stronie posiadacza legitymowanego treścią papieru wartościowego uprawnienie do otrzymania świadczenia wynikającego z dokumentu.
Wyróżnia się papiery wartościowe:
a) imienne, legitymujące osobę imiennie wskazaną w treści dokumentów, przy czym przeniesienie praw inkorporowanych w takim dokumencie następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu,
b) na zlecenie, legitymujące osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa z dokumentu zostały przyniesione przez indos, czyli w drodze pisemnego oświadczenia umieszczonego na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającego co najmniej podpis zbywcy, oznaczającego przeniesienie praw na inna osobę, przeniesienia praw z dokumentu potrzebne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego ciągu indosów,
c) na okaziciela, legitymujące osobę władającą papierem wartościowym, przeniesienie praw z takiego dokumentu wymaga jedynie jego wydania.

12. Pojęcie czynności prawnej; podstawowe rodzaje czynności prawnych.
Czynności prawne (należą do zdarzeń prawnych) – są instrumentem, za pomocą którego podmioty stosunku cywilnoprawnego mogą wg własnej woli – w ramach prawa – kształtować te stosunki, doprowadzając do ich powstania, zmiany lub ustania. Inaczej jest to autonomia osoby dokonującej czynności prawnej, w zakresie kształtowania swoimi decyzjami stosunków prawnych. Zasięg autonomii może być bardzo różny i zależy od ustroju społeczno-gospodarczego.
Autonomia czynności prawnych może wynikać z przepisów prawa i tak:
• w prawie rzeczowym i cywilnym czy spadkowym zasada swobody umów nie obowiązuje w takich rozmiarach. Tutaj istnieje numerus clausus (liczba ograniczona) dopuszczonych przez prawo typów czynności prawnych – w rezultacie strony nie mają w ogóle lub mają ograniczony na treść powołanego przez nie do życia stosunku cywilnoprawnego. Podobne ograniczenie dotyczy również kształtowania stosunków zobowiązaniowych w drodze czynności jednostronnych,
• zmniejszenie zakresu autonomii stron może być następstwem faktycznego układu stosunków gospodarczych np. przewóz kolejowy, dostawa prądu – wytworzyła się konstrukcja tzw. umów przez przystąpienie.
Wszystkie skutki czynności prawnych wynikają z ustawy. Te skutki powstają dlatego, że ustawodawca sankcjonuje to, co strony czynności prawnych kształtowały lub narzuca jakiś skutek w związku z dokonaniem przez podmioty danego typu czynności prawnej.
Czynność prawna – jest to stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego wywołaną określonymi skutkami cywilnoprawnymi, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne oświadczeniem woli nie objęte, lecz wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. Inaczej czynność prawna to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej (organu osoby prawnej), w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych np. przeniesienia własności.
Oświadczenie woli – jest nieodzownym elementem każdej czynności prawnej. Termin techniczny: Art. 60 k.c. wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).
W rozumieniu prawa cywilnego oświadczenie woli jest to takie zachowanie się człowieka (które może być też przypisane osobie prawnej), które wyraża w sposób dostateczny zamiar (wolę) wywołania skutku prawnego tj. ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego.
Oświadczenie woli jest przejawem aktu woli.
Pewnie zachowanie się ludzi może być uznane za oświadczenie woli jeżeli:
a) jest na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić jego sens,
b) wynikające z niego decyzje dotyczą spraw normowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych,
c) nie jest spowodowane przymusem fizycznym,
d) złożone jest na serio.
Klasyfikacja czynności prawnych
W poszczególnych działach prawa cywilnego następuje wyodrębnianie typów czynności prawnych. Podstawą wyodrębniania są skutki prawne, które mogą być zgodnie z wolą stron przez dany typ czynności osiągnięte. Grupy czynności prawnych:
1) jednostronne i dwustronne (umowy) oraz uchwały np. testament, porzucenie rzeczy (jednostronne). Do dokonania czynności prawnej dwustronnej tj. umowy, konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron np. umowa sprzedaży. Poza podziałem na czynności jedno i dwustronne występują uchwały kolektywne organów korporacyjnych osób prawnych. Ustawa określająca zbiorowe decyzje wspólników spółki cywilnej dotyczące prowadzenia spraw spółki (art. 865 k.c.) i reprezentowania spółki (866 k.c.). Uchwały korporacyjnych np. spółdzielni, spółek akcyjnych zarządu czy rady nadzorczej. Tylko te uchwały kolektywnych organów osoby prawnej stanowią czynności prawne, które zmierzają do wywołania skutków prawnych;
2) czynności między żyjącymi (inter vivos) i na wypadek śmierci (mortis causa). Czynności prawne na wypadek śmierci odznaczają się tym, że ich skuteczność jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, przy czym osoba która ma odnieść z niej korzyść musi istnieć w chwili tej śmierci np. testament. Wszystkie inne są czynnościami inter vivo;
3) konsensualne i realne – z reguły czynność prawna jest dokonana, gdy strona (przy czynnościach jednostronnych) albo strony (przy umowach) złożą oświadczenie woli – takie czynności prawne określa się jako konsensualne. Niekiedy w skład stanu faktycznego danego typu czynności prawnych wchodzą jeszcze inne elementy poza oświadczeniem woli np. wydanie rzeczy. Są to czynności prawne realne. Np. art. 835 k.c. oznacza, że stosunek przechowania powstaje z chwilą gdy rzecz zostanie oddana przechowawcy na przechowanie. Do realnych czynności prawnych należą: przechowanie, przeniesienie własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, zadatek, nabycie spłaconej wierzytelności, użyczenie i skład;
4) rozporządzające i zobowiązujące oraz o podwójnym skutku. Czynnością prawną rozporządzającą (rozporządzeniem) jest taka czynność prawna, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego. Rozporządzenia dotyczą więc istniejącego już prawa majątkowego i prowadzą po stronie dokonującej czynności prawnej do jego utraty lub zmiany, która nie może polegać na rozszerzeniu lub wzmocnieniu prawa, inaczej powoduje ona stratę lub zmniejszenie jakiegoś aktywu po stronie tego, kto dokonał czynności np. wierzyciel, który przyjmuje zapłatę długu, traci aktyw, jakim była wierzytelność, ale uzyskuje równocześnie inny aktyw w postaci przedmiotu świadczenia, natomiast darczyńca, który przenosi własność rzeczy na obdarowanego, traci aktyw bez ekwiwalentu. Czynnością prawną rozporządzającą będzie:
• zbycie prawa majątkowego: przeniesienie własności rzeczy, przelew wierzytelności, zbycie spadku, przeniesienie majątkowego prawa autorskiego,
• obciążenie prawa majątkowego: ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego,
• zniesienie prawa majątkowego: zrzeczenie się własności rzeczy nieruchomej, porzucenie rzeczy ruchomej, zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, zwolnienie z długu.
Czynnością prawną zobowiązującą jest taka czynność, która powiększa pasywa osoby jej dokonującej. Polega ona na tym, ze taka osoba zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia.
Czynności prawne o podwójnym skutku: zobowiązującym i rozporządzającym. Tak więc art. 155, 510 i 1052 k.c. – umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej, albo do przeniesienia użytkowania wieczystego, albo do zbycia spadku pociąga za sobą równocześnie przeniesienie prawa. Może być następstwem woli stron albo wynikać z przepisu ustawy. W szczególności wg art. 157 1 k.c. własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Jeżeli więc strony chcą uzależnić przejście własności od warunku, to muszą najpierw zawrzeć ograniczoną warunkiem umowę zobowiązującą do przeniesienia własności a po ziszczeniu się go potrzebne jest dodatkowo porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności;
5) przysparzające – jest to czynność, której skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie. Korzyść ta może polegać na zwiększeniu aktywów tej osoby (np. przez nabycie prawa własności lub innego prawa) lub na zmniejszeniu jej pasywów (np. zwolnienie z długu).
6) odpłatne i nieodpłatne - Czynność prawna jest odpłatna, jeżeli strona, która dokonała przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą element tego przysporzenia. Czynność jest nieodpłatna, jeżeli takiego ekwiwalentu brak. Ten podział może być rozpatrywany pod względem formalnym i merytorycznym. Punktem wyjścia może być treść prawna stosunku prawnego wynikająca z danej czynności; przy takim założeniu pewne typy czynności prawnych są ex definitione zawsze odpłatne np. sprzedaż, najem, umowa o dzieło, inne zawsze nieodpłatne np. darowizna, użyczenie i inne, zależne od woli stron – odpłatne albo nieodpłatne np. pożyczka oprocentowana lub nie oprocentowana, zlecenie czy przechowanie za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia. Od strony merytorycznej, gospodarczej czynność nieodpłatna to sprzedaż za tzw. złotówkę;
7) kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane) - nikt rozsądnie myślący nie dokonuje przysporzenia na rzecz drugiej osoby bez jakiejś przyczyny – osoba dokonująca przysporzenia działa pod wpływem różnych pobudek. Pobudka jest wyobrażeniem o tzw. celu prawnym przysporzenia albo o jego podstawie prawnej. Cel ten określa się często jako causa w znaczeniu subiektywnym.
Podstawą prawną przysporzenia będzie w umowie sprzedaży” po stronie sprzedawcy – uzyskanie wierzytelności do kupującego o zapłatę ceny, po stronie kupującego – uzyskanie wierzytelności do sprzedawcy o przeniesienie sprzedanego prawa. Podstawą prawną przysporzenia jest element, który powtarza się stereotypowo przy wszystkich czynnościach prawnych danego rodzaju.
Odróżnia się trzy zasadnicze postacie podstawy prawnej przysporzenia:
a) causa solvendi – celem jest tu zwolnienie od obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie jej pasywów np. zapłata długu,
b) cusa obligandi vel acquirendi – celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów przez np. sprzedaż,
c) cusa donandi – dokonuje się danej czynności prawnej wyłącznie po to, aby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu np. darowizna.
W zależności od tego, jaki wpływ wywiera prawidłowość causa na ważność czynności prawnych przysparzających dzielimy je na kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane).
Czynność jest kauzalna, jeżeli jej ważność zależy od prawidłowości causa, czynność jest abstrakcyjna, jeżeli takiej zależności nie ma.

13. Elementy treści czynności prawnych – pojęcie warunku i terminu.
Każde konkretne oświadczenie woli zawiera pewne elementy treściowe. Zakres postanowień użytych do skonstruowania oświadczenia zależy głównie od woli podmiotu, który je składa i zamierzonych skutków, byle nie naruszył przy tym oznaczonych przepisami granic.
Ze względu na normatywne znaczenie wszystkich możliwych do wykorzystania przez strony, potencjalnych składników treści czynności prawnych można je podzielić na:
a) postanowienia przedmiotowo istotne – są to elementy konieczne dla danego typu czynności prawnej, ponieważ charakteryzują one istotę tej czynności, odróżniając ją od czynności innego rodzaju. Muszą być objęte treścią oświadczenia woli. Bez nich bowiem określona czynność, do dokonania której strona zmierza, nie może w ogóle dojść do skutku. Postanowienia te określa sam ustawodawca, regulując podstawowy mechanizm działania danej czynności. Składnikami przedmiotowo istotnymi umowy komisu będą np. zgodne ustalenia stron w dwu kwestiach: określenia rzeczy ruchomej, którą komisant zobowiązuje się sprzedać lub kupić – w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa – na rzecz komitenta po cenie przez niego oznaczonej oraz prowizji komisanta;
b) podmiotowo istotne – są to wszystkie składniki (oprócz elementów koniecznych) objęte treścią konkretnie analizowanego, złożonego oświadczenia. Użycie tych składników treściowych zleży wyłącznie od woli samych stron. Brak tego typu postanowień nie spowoduje, co prawda, żadnych negatywnych następstw z punktu widzenia skuteczności oświadczenia, zuboży jednak treść czynności w stosunku do potencjalnie wyobrażalnego modelu, szczegółowo określającego skutki tej czynności. Typowymi przykładami są warunek i termin. Mogą one być zastosowane w treści każdej niemal czynności prawnej. Inne składniki tego typu przypisane są jedynie do określonego rodzaju czynności;
c) nieistotne – czynność prawna może wywołać skutki dodatkowe, nie objęte wyraźnie treścią oświadczenia woli. Takie składniki, które strony mogą, ale nie muszą, wykorzystać w treści czynności prawnej – przy czym ich pominięcie w oświadczeniach woli nie ma znaczenia, bo znajdą one i tak zastosowanie do konkretnej czynności z woli ustawodawcy, uzupełniając jej treść – nazywane są nieistotnymi (jeśli strony nie określą w umowie np. miejsca i terminu spełnienia świadczenia, automatyczne zastosowanie znajdą zasady przyjęte w tym zakresie w art. 454 i 455 k.c.).
Warunek
Powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego, przy czym sam ustawodawca określił ewentualną klauzulę tej treści mianem warunku. Obie charakterystyczne cechy warunku (przyszłość zdarzenia i jego niepewność) musza występować łącznie. Sprecyzowanie warunku należy od stron.
Ustawodawca wyłącza niekiedy możliwość stosowania warunku bądź to w formie wyraźnego zakazu ustawowego (np. art. 157 1 k.c.), bądź też wtedy, gdy jego zastrzeżenie pozostałoby w sprzeczności z właściwością konkretnej czynności prawnej.
W ustawowej definicji zawarto podstawowy podział warunków. Jeżeli warunek ma wywołać skutki dopiero po zaistnieniu zdarzenia przyszłego i niepewnego, warunek jest zawieszający. Jeżeli natomiast po wystąpieniu takiego zdarzenia czynność ma przestać wywoływać skutki – warunek trzeba uznać za rozwiązujący. Warunek niemożliwy do spełnienia w chwili jego zastrzeżenia, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego spowoduje nieważność czynności prawnej, w ramach której został zastosowany – gdy jest zwieszający, lub – w drodze fikcji – uznany będzie za nie zastrzeżony – jeśli ma charakter rozwiązujący. Wyróżnia się również warunki dodatnie i ujemne (w zależności od tego, czy dane zdarzenie ma nastąpić) oraz warunki zależne lub niezależne od woli stron i mieszane.
Ziszczenie się warunku – w normalnym toku, bez zakazanej w art. 93 k.c. ingerencji – powoduje w zasadzie skutki dopiero od tego właśnie momentu. Strony mogą jednak zastrzec, iż zaistniałe zdarzenie wywoła skutki wsteczne (że np. ziszczony warunek rozwiązujący spowoduje w ogóle zniweczenie wszystkich dotychczasowych skutków prawnych danej czynności tak, jak by nie była wcale dokonywana).
Terminy
Ograniczenie w czasie skuteczności czynności prawnej określa się mianem terminu. Różni się on od warunku brakiem elementu niepewności. Terminy można dzielić na początkowe i końcowe (art. 116 k.c.). Jeśli skutki czynności mają dopiero powstać w oznaczonym terminie, mamy do czynienia z terminem początkowym, względem którego znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o warunku zawieszającym. Jeżeli natomiast skutki danej czynności mają ustać w oznaczonym terminie, termin jest końcowy, a stosujemy w tej sytuacji przepisy o warunku rozwiązującym.
Termin kojarzy się z określeniem konkretnych dat. Niekiedy jego oznaczenie jest bardziej ogólne. Znaczenia nabiorą wtedy reguły precyzujące sposób obliczania terminów. W art. 110 k.c. uprawnienie do sprecyzowania tych zasad scedował ustawodawca na szczególne rozwiązania normatywne, sąd lub organ państwowy oraz samych zainteresowanych.
Najkrótszą jednostką jest doba. Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Jeśli tym początkiem tak oznaczonego terminu jest pewne zdarzenie, przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.
Jako podstawową jednostkę określenia terminu strony mogą jednak przyjąć tygodnie, miesiące a nawet lata.
Istnieje jeszcze inny wariant oznaczenia terminu w miesiącach lub latach.. Wówczas mianowicie, gdy ciągłość tego terminu nie jest wymagana. Strony mogą się umówić np. o korzystanie przez jedną z nich z rzeczy stanowiącej własność drugiej strony przez okres odpowiadający łącznie 3 miesiącom w danym roku kalendarzowym, przy czym uprawnionemu przysługuje wybór dni, w których zechce z rzeczy korzystać.

14. Forma czynności prawnych – pojęcie oraz skutki jej niezachowania.
Pod pojęciem formy rozumie się przede wszystkim sposób przejawiania na zewnątrz woli podmiotu. Art.60 k.c. konstytuuje zasadę dowolności formy. Przepisy prawa cywilnego przewidują również sformalizowane sposoby dokonywania przejawów woli, w szczególności w różnych odmianach pisemnych, przewidując przy tym różnorodne skutki w wypadku ich niezachowania.
Zwykła forma pisemna – jest najczęściej spotykanym w przepisach wymogiem dokonania czynności prawnych. Do jej zachowania wymaga się jedynie złożenia przez podmiot własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść jego własnego oświadczenia woli. Do zawarcia w tej formie umowy wystarcza zaś wymiana dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej tylko ze stron i jest przez nią podpisany.
Zainteresowani mogą wykorzystać dowolny sposób utrwalenia swojego przejawu woli na piśmie – pismo ręczne, maszynowe, wydruk komputerowy. Podpis za to powinien być zawsze złożony „własnoręcznie”.
Osoba nie mogąca pisać, ale potrafiąca czytać, ma dwie możliwości:
 osoba ta czyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze imię i nazwisko składającego oświadczenie i umieści swój podpis,
 osoba trzecia podpisuje dokument, z poświadczeniem tego podpisu przez notariusza albo przez przewodniczącego zarządu gminy, z jednoczesnym dokonaniem adnotacji, że potwierdzony podpis został złożony na życzenie nie mogącego pisać, ale mogącego czytać.
Jeśli oświadczenie woli ma złożyć na piśmie osoba nie mogąca czytać, może to zrobić wyłącznie w formie aktu notarialnego.
Kwalifikowane formy pisemne:
a) umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości (jak również umowa przenosząca jej własność) wymaga sporządzenia aktu notarialnego. Akt notarialny to specyficzny dokument, sporządzony przez notariusza, zgodnie z zasadami określonymi w Prawie o notariacie. Tryb sporządzania aktu notarialnego polega na stwierdzeniu przez notariusza tożsamości stawających, spisaniu przez niego złożonych wpierw ustnie oświadczeń woli, odczytania dokumentu i – po uznaniu, że jego treść jest zgodna z zamierzeniami zainteresowanych – podpisania go przez strony, a następnie przez notariusza;
b) umowa o ustanowienie zastawu na prawie powinna być zawarta na piśmie z datą pewną. Pismo ma datę pewną w sytuacjach:
 w wypadku urzędowego stwierdzania daty przez notariusza,
 przy stwierdzeniu dokonania czynności w jakimkolwiek innym dokumencie urzędowym – od daty wystawienia tego dokumentu,
 w wypadku uczynienia na dokumencie prywatnym, obejmującym czynność jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy (np. adnotacja o wyrejestrowaniu samochodu przez zbywcę, dokonana na egzemplarzu umowy sprzedaży tego samochodu) – od daty wzmianki,
 w wypadku śmierci osoby podpisanej na dokumencie – od daty śmierci tej osoby.
Można przyjąć, że określona czynność została sporządzona najpóźniej w dniu, w którym pismo uzyskało status pisma z datą pewną.;
c) zbycie, a nawet tylko wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania wymaga wreszcie urzędowego poświadczenia podpisów stron. Uprawomocnionym do poświadczenia własnoręczności podpisu jest notariusz lub przewodniczący zarządu gminy.
Oświadczenia składane przed właściwym organem
Ustawodawca nakazuje niekiedy dokonanie czynności prawnej ustnie przed właściwym organem. Dotyczy to najczęściej oświadczeń jednostronnych (np. oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, które powinno być złożone przed sądem lub notariuszem), a niekiedy również czynności dwustronnych (np. ugoda sądowa).
Skutki niezachowania szczególnej formy: określona forma może być zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem). Z art. 73 1 k.c. wynika, iż zwykła forma pisemna przewidziana przez ustawodawcę, zastrzeżona jest pod rygorem nieważności tylko wtedy, gdy rygor ten jest w przepisie wyraźnie określony. Zwykła forma pisemna, zastrzeżona w ustawie bez określenia skutków jej niezachowania, przewidywana jest tylko dla celów dowodowych. Oznacza to, że ewentualne dokonanie czynności ustnie utrudni dowodzenie – przy pomocy zeznań świadków lub przesłuchania stron, samego faktu jej dokonania, bez czego nie można będzie dochodzić skutecznie uprawnień wynikających z tej czynności.

15. Tryby zawierania umów.
Umowy to najważniejsze źródło powstawania stosunków prawnych z zakresu zobowiązań i właśnie umowy odgrywają szczególnie doniosłą rolę w obrocie prawnym; przy czym umowy ukształtowane jako zobowiązujące mogą również wywoływać – ze względu na zasadę podwójnego skutku czynności zobowiązujących – skutki rozporządzające. Regulacje prawne dotyczące bezpośrednio umów obligacyjnych oddziałują zatem na obrót cywilny; niewątpliwie zaś znaczenie wykraczające poza sferę stosunków obligacyjnych mają niektóre umieszczone w dziale zobowiązań przepisy, wyrażające zasady „przenikające” całe prawo cywilne lub rzutujące na rozwiązywanie problemów ogólnocywilistycznych.
Istotnym momentem w umowie jest zgodność oświadczeń woli (konsens), a nie zgodność woli wewnętrznej. Umowa zatem nie dochodzi do skutku, jeżeli brak jest tej zgodności (dyspens). Brak ten może polegać albo na tzw. jawnym nieporozumieniu np. A oferuje sprzedaż po 100, a B przyjmuje ofertę po 90, albo na tzw. nieporozumieniu ukrytym np. w obrocie międzynarodowym strony zgodnie oświadczają, że cena wynosi 100 franków, lecz jedna ma na myśli franki francuskie, a druga – szwajcarskie. Od nieporozumienia należy ściśle odróżnić błąd w oświadczeniu woli np. A oferuje po 100, a B ofertę przyjmuje bez żadnych zastrzeżeń, ale w błędnym mniemaniu, że cena wynosi 90; w takim wypadku istnieje wada oświadczenia woli, a nie nieporozumienie.
Jednym ze sposobów zawierania umów, zwłaszcza ważniejszych i bardziej skomplikowanych, są tzw. negocjacje, polegające na tym, że strony kolejno uzgadniają poszczególne postanowienia przyszłej umowy. Z reguły przedmiotem negocjacji są nie tylko postanowienia przedmiotowe istotne w rozumieniu ustawy, tj. postanowienia, bez których umowa w ogóle nie dochodzi do skutku np. przy sprzedaży – przedmiot oraz w zasadzie cena. Wg art. 72 k.c. w wypadku rokowań umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań. W tym dopiero momencie następuje złożenie zgodnych oświadczeń woli.
Z negocjacjami wiąże się tzw. list intencyjny, określany też jako deklaracja intencji. List intencyjny występuje z reguły na pewnym etapie prowadzonych rokowań, zwłaszcza (choć nie tylko) mających na celu zawarcie poważnych i skomplikowanych umów inwestycyjnych. Stanowi on jakby potwierdzenie przez jedną lub każdą ze stron dotychczas osiągniętych w toku rokowań rezultatów i deklaruje intencję kontynuowania negocjacji w celu zawarcia umów, precyzując niekiedy sprawy pozostałe do uzgodnienia i stanowisko autora.
Zbliżonym do rokowań sposobem zawarcia umowy jest tryb polegający na tym, że:
1) strony wyrażają zgodę na tekst umowy ułożony z ich inicjatywy i na podstawie rozmów prowadzonych z nimi przez notariusza lub inne osoby czy organy lub
2) podmioty te uczestniczą aktywnie w redagowaniu przez strony ostatecznego tekstu umowy.
Swoistym i szeroko stosowanym sposobem zawarcia umowy jest przetarg. Istotą przetargu jest specjalna procedura „poszukiwania” najkorzystniejszej z punktu widzenia strony pragnącej zawrzeć umowę, oferty i wyboru (przyjęcia) jej. Konstrukcyjną podstawę przetargu stanowi zatem uregulowany w kodeksie cywilnym tryb ofertowy. Procedura przetargowa jednak obejmuje nowe istotne elementy, których występowanie uzasadnia traktowanie przetargu jako szczególnego – w stosunku do ofertowego – sposobu zawarcia oferty.
Podstawowym jednak sposobem jest zawarcie umowy przez ofertę i jej przyjęcie. Przez ofertę rozumie się oświadczenie woli jednej strony kierowane do drugiej strony, które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa istotne jej postanowienia o czym mówi art. 66 1 k.c. „kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta)…”.
Oferta musi być stanowczą propozycją zawarcia konkretnej umowy. Za ofertę każe się uważać art. 543 k.c. wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny. Również za ofertę uważa się wystawienie w miejscu publicznym wszelkiego rodzaju automatów.
Oferta musi precyzować istotne postanowienia umowy, czyli postanowienia przedmiotowo istotne. Jest to jej treść minimalna, której brak odbiera oświadczeniu charakter oferty. Nie oznacza to jednak, aby nie mogła ona zawierać także innych postanowień, które należą tym samym do jej treści i wymagają – jeżeli umowa ma dojść do skutku – bezwarunkowej akceptacji przez adresata oferty.
Prawo polskie stoi na stanowisku, że oferent jest swoją ofertą związany. Po stronie więc adresata oferty powstaje prawo podmiotowe kształtujące, polegające na tym, ze przez jednostronne oświadczenie woli (przyjęcie oferty) może on doprowadzić do zawarcia umowy, czy do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego.
Przy takiej konstrukcji powstaje konieczność określenia, jak długo oferent jest związany swoją ofertą albo – mówiąc potocznie – jak długo obowiązany jest czekać na odpowiedź. Według art. 66 k.c. należy rozróżnić następujące sytuacje:
1) jeżeli oferent sam wyznacza w ofercie czas, w ciągu którego będzie oczekiwał na odpowiedź, wówczas oferta wiąże go aż do upływu tego terminu,
2) jeżeli termin w ofercie nie jest oznaczony to:
a) oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego, porozumiewania się na odległość, powoduje, że przyjęcie oferty musi nastąpić niezwłocznie, w przeciwnym razie przestaje ona wiązać,
b) we wszystkich innych wypadkach – oferta „przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź, wysłaną bez nie uzasadnionego opóźnienia”. Oferent zatem powinien uwzględnić czas potrzebny do dojścia oferty do adresata, czas do namysłu, przygotowania odpowiedzi i jej wysłania w granicach normalnie potrzebnych w tego rodzaju umowach i wreszcie czas potrzebny do dojścia odpowiedzi do składającego ofertę.
Jeżeli odpowiedź na ofertę nadeszła z opóźnieniem, lecz z jej treści lub okoliczności wynika, że została wysłana w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą (art. 67 k.c.).
Umowa jest zawarta, jeżeli adresat ofertę przyjął, tzn. złożył oświadczenie, że ofertę akceptuje w całej rozciągłości. Przyjęcie oferty z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień poczytuje się za nową ofertę (art. 68 k.c.). Odpowiedź na ofertę udzielona po terminie stanowi nową ofertę strony udzielającej odpowiedzi.
Według art. 69 k.c.: „jeżeli według przyjętego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest potrzebne, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania. W przeciwnym razie oferta przestaje wiązać” np. w wypadku zamówienia przez bibliotekę książki – czyli złożenia oferty kupna – do zawarcia umowy nie jest potrzebne dojście do zamawiającego oświadczenia o przyjęciu oferty, lecz wystarczy dostarczenie zamówionej książki.
Strony, które umowę zawarły, mogą ją też z reguły zgodnie zmienić lub rozwiązać.

16. Wady oświadczeń woli.
Czynności prawne mogą być dotknięte różnego rodzaju wadliwościami. Część z nich dotyczy samego procesu składania oświadczenia woli, złożonego z dwu etapów: aktu oraz przejawu woli. Jedynie te nieprawidłowości, zaistniałe w toku całego procesu składania oświadczenia woli określa się mianem wad oświadczenia woli. W przepisach wymieniono:
1) brak świadomości lub swobody podmiotu składającego oświadczenie woli – wada ta polega na złożeniu oświadczenia woli w sytuacji, kiedy patologiczny stan psychiczny podmiotu, istniejący w momencie podejmowania decyzji lub wyrażania przez niego woli, wyłączał świadomość lub swobodę postępowania tego podmiotu. W art. 82 k.c. ustawodawca wymienił przykładowo: chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy oraz przemijające nawet tylko zaburzenia czynności psychicznych (działanie pod wpływem alkoholu czy narkotyków, głód alkoholowy czy narkotykowy). Każde oświadczenie woli złożone w przedstawionych okolicznościach jest nieważne;
2) pozorność – ta wada może zaistnieć przy współdziałaniu obu stron czynności prawnej. Polega na złożeniu oświadczenia woli drugiej stronie, za jej zgodą, wyłącznie dla pozoru. Pozorność zachodzi zarówno wtedy, gdy strony nie chcą, aby czynność prawna wywołała jakiekolwiek skutki prawne np. w celu uniknięcia egzekucji dłużnik dokonuje pozornego przeniesienia własności rzeczy podlegającej zajęciu.
Czynność pozorna jest zawsze nieważna, niezależnie od wariantu pozorności.
Pozorność może się czasem obrócić przeciwko podmiotowi, który dokonuje takiej czynności. Osoba trzecia może bowiem nabyć skutecznie prawo wynikające z czynności dokonanej na podstawie czynności pozornej, jeśli spełni dwa warunki: legitymować się będzie dobrą wiarą i dokona czynności odpłatnej;
3) błąd – przyczyną występowania tej wady jest mylne wyobrażenie podmiotu składającego oświadczenie woli o rzeczywistości. Za błąd prawnie doniosły w podanym znaczeniu można będzie z pewnością uznać tzw. pomyłkę, polegającą na rozbieżności między podjętym aktem woli a jego przejawem (w ofercie sprzedaży zaniżono omyłkowo cenę, przez wpisanie niewłaściwej liczby zer);
4) podstęp – polega na świadomym wprowadzeniu kogoś w błąd, w celu skłonienia go do złożenia pożądanego oświadczenia woli. Jeżeli podstępu dopuści się druga strona czynności prawnej, już sama ta okoliczność stwarza możliwość powołania się na wywołany w ten sposób błąd. Podobnie traktowany jest podstęp osoby trzeciej, lecz tylko wówczas, gdy kontrahent osoby, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem błędu, wiedział o podstępie osoby trzeciej albo w wypadku, gdy dokonana w ten sposób czynność prawna była nieodpłatna.
Błąd – zarówno w swojej postaci podstawowej, jak i spowodowany podstępem - nie prowadzi automatycznie do nieważności oświadczenia woli. Przeciwnie, jest ono ważne. Można się jednak uchylić od skutków tak złożonego oświadczenia;
5) groźba – występuje w sytuacji oświadczenia woli złożonego pod wypływem przymusu psychicznego. Oświadczenie określonej treści zostaje wymuszone przez stworzenie stanu obawy, iż w wypadku odmowy jego złożenia wystąpią poważne konsekwencje natury osobistej lub majątkowej.
Groźba musi być bezprawna i realna. Pierwsza przesłanka spełniona jest wtedy, gdy używa się do wymuszenia oświadczenia woli środka przez prawo zabronionego, jak i w przypadku użycia środka dopuszczonego, lecz nie w celu, do którego wykorzystuje go grożący. Przesłanka druga występuje w sytuacji, kiedy z okoliczności wynika, że podmiot, względem którego zastosowano groźbę mógł odczuwać uzasadnioną obawę wystąpienia negatywnych konsekwencji odmowy złożenia oświadczenia woli.

17. Sankcje wadliwych czynności prawnych.
Ustawodawca przewidział różnorodne negatywne skutki (sankcje) na wypadek dokonania czynności prawnych w sposób niezgodny z przepisami. Są one kategoriami normatywnymi w tym znaczeniu, że to sam legislator przesądza o tym, jakiego typu wadliwością przyporządkować takie, a nie inne negatywne następstwa.
Zważywszy odmienny mechanizm ich działania, wyróżnia się tradycyjnie następujące sankcje czynności prawnych:
1) bezwzględna nieważność – czynność dotknięta tą sankcją nie wywołuje w ogóle założonych skutków prawnych, a konsekwencja ta wynika z samego prawa. Na nieważność może się więc powołać każdy podmiot, nie tylko strony danej czynności, a organ orzekający powinien ją brać pod uwagę z urzędu. Omawianą sankcję zastosował ustawodawca np. w wypadku niektórych wad oświadczeń woli (brak świadomości lub swobody, pozorność), w razie niezachowania formy ad solemnitatem, w wypadku dokonania czynności przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnej czy też czynności prawnej zdziałanej z przekroczeniem granic określonych w art. 58 k.c.
W ściśle określonych sytuacjach (art. 14 2 k.c.) prawodawca dopuszcza do konwalidacji (uzdrowienia) czynności dotkniętych sankcją nieważności. Czynność pierwotnie nieważna uzyskuje skuteczność i to z mocą wsteczną. Konwersja polega na przyjęciu, że nieważna czynność danego typu może być uznana za ważną czynność innego rodzaju, jeśli spełnia warunki przewidziane dla tej drugiej czynności,
2) wzruszalność – w wypadku zastosowania tej sankcji dokonane czynności prawne są od początku skuteczne. Prawodawca przewidział możliwość uchylenia lub zmiany pierwotnych skutków, jeśli strona uprawniona wykorzysta – w przewidzianym terminie – przyznane jej w tym celu różnej treści uprawnienia.
Uprawnienia te przyjmują niekiedy postać tzw. prawa podmiotowego kształtującego, bowiem tylko od woli zainteresowanego zależy jego realizacja. W wypadku błędu (groźby), do uchylenia się od skutków dokonanej pod ich wpływem czynności wystarcza złożenie kontrahentowi czynności stosownego oświadczenia na piśmie, w terminie roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy. Wyjątkowo uchylenie się od skutków prawnych musi nastąpić przed sądem, który dodatkowo zatwierdza oświadczenie złożone w tym przedmiocie. W innych przypadkach legislator przewiduje jedynie możliwość żądania przez uprawnionego stosownej ingerencji sądu. Może ona polegać na zmianie treści łączącego strony stosunku lub na unieważnieniu czynności prawnej.
Z chwilą terminowego wykorzystania uprawnień następuje zmiana treści łączącego strony stosunku lub unieważnienie czynności prawnej ze skutkiem wstecznym. Cofnięte zatem zostają dotychczasowe następstwa tej czynności. Sankcja wzruszalności uruchamiana jest wyłącznie na wniosek tylko tych osób, którym przyznano w tym zakresie uprawnienie. Czynność dotknięta możliwością zastosowania tej sankcji może być konwalidowana na skutek ewentualnego zrzeczenia się praw przyznanych uprawnionemu albo po upływie terminu zakreślonego na ich dokonanie. Uzdrowienie polega tu na pozbawieniu wadliwej czynności elementu jej wzruszalności,
3) bezskuteczność zawieszona – dotyczy wyłącznie umów, do skuteczności których prawo wymaga dodatkowo zgody osoby trzeciej (choćby przedstawiciela) a zgody tej brak. Jednostronne czynności prawne, dokonane bez wymaganej zgody są bowiem bezwzględnie nieważne. Umowy zawarte bez wymaganej zgody są określane mianem czynności niezupełnych (kulejących). Jako dotknięte tą sankcją nie wywołują na początku skutków prawnych, do czasu ich ewentualnego potwierdzenia przez osobę, której zgoda jest potrzebna. Są zatem bezskuteczne. Wiążą jednak strony aż do upływu terminu wyznaczonego do potwierdzenia,
4) bezskuteczność względna – polega na możliwości żądania uznania czynności ważnej za bezskuteczną w stosunku do określonych podmiotów „względem” nich tylko. Jej zastosowanie przewiduje art. 59 k.c.
Zakłada on możliwość żądania uznania przez sąd za bezskuteczną umowę, której wykonanie czyniłoby całkowicie lub częściowo niemożliwe zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej. Umowa miałaby być uznana za bezskuteczną wyłącznie w stosunku do owej osoby trzeciej, wiążąc nadal strony tej umowy np. zawarta została prawidłowo umowa sprzedaży. Umowa ta nie została jeszcze wykonana. Tymczasem sprzedawca, skuszony ofertą lepszej ceny, zawarł nową umowę sprzedaży tej samej rzeczy z kolejnym nabywcą. W następstwie wykonania tej drugiej umowy niemożliwe stało się zadośćuczynienie przez sprzedawcę roszczeniu pierwszego kupującego o przeniesienie na tego ostatniego własności i wydanie mu rzeczy zakupionej wcześniej. Wówczas może ona skorzystać z art. 59 k.c. i wystąpić do sądu z żądaniem uznania jej za bezskuteczną, ale tylko względem siebie. Warunkiem jest aby drugi nabywca tej samej rzeczy wiedział o pierwszej umowie. Jeśli sąd uwzględni żądanie, uprawniony będzie mógł skutecznie dochodzić swoich roszczeń od drugiego nabywcy tak, jak gdyby ten podmiot w ogóle nie zawarł żadnej umowy.
Sankcja względnej bezskuteczności działa niekiedy z mocy samego prawa – art. 1036 zdanie drugie k.c.

18. Przedawnienie roszczeń.
Przedawnienie jest to upływ zastrzeżonego przez ustawodawcę terminu wraz z przywiązanym do tego skutkiem w postaci możliwości uchylenia się od zaspokojenia roszczenia.
Przedawnieniu ulegają wyłącznie roszczenia majątkowe. Nie przedawniają się zaś roszczenia o charakterze niemajątkowym, np. roszczenia służące ochronie dóbr osobistych (art. 24 k.c.).
Roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych.
Zobowiązany może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 117 2 zd 1 in fine). Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne (art. 117 2 zd. 2 k.c.).
Po upływie terminu zobowiązany może podnieść zarzut przedawnienia. Jednakże roszczenie przedawnione nie wygasa. Przybiera natomiast postać roszczenia niezupełnego (naturalnego). Roszczenie istnieje, nie można go wszakże dochodzić i wyegzekwować, jeżeli zobowiązany skorzystał z zarzutu przedawnienia.
Terminu przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenie okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata (art. 118 k.c.). Przez świadczenia okresowe można rozumieć świadczenia spełniane w pewnych regularnych odstępach czasu (co miesiąc, kwartał, co rok itp.), przeważnie w formie pieniężnej, w ramach określonego ciągłego stosunku prawnego np. kredyt.
W art. 121 k.c. postanowiono, że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez cały czas trwania władzy rodzicielskiej,
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez cały czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa,
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.
Jeżeli nie rozpoczął się jeszcze bieg terminu przedawnienia, a już występuje któraś ze wskazanych przeszkód, przesunięty zostaje początek terminu. Bieg terminu przedawnienia rozpocznie się po ustaniu przeszkody.
Przerwanie biegu przedawnienia dotyczy każdego przypadku biegnącego przedawnienia i kasuje upływający termin do tego stopnia, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.
Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art. 123 1 pkt 1 k.c.). Również bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Po każdym przerwaniu przedawnienie biegnie na nowo.
W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone.


II – Wybrane zagadnienia prawa rzeczowego

1. Treść prawa własności.
Wyróżnia się pozytywną i negatywną treść prawa własności. Na pozytywną treść własności składają się uprawnienia właściciela. Własność widziana od strony negatywnej nawiązuje do istoty stosunku prawnego, którego elementem jest prawo podmiotowe właściciela i kładzie nacisk na powszechny obowiązek nienaruszania sfery dozwolonego zachowania właściciela, obciążający wszystkich, poza uprawnionym. I tak w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy, w tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
W tym ustawowym określeniu na pozytywną stronę własności składa się zgodnie z koncepcjami tradycyjnymi tzw. triada uprawnień właściciela – ius possidendi (posiadanie), ius utendi, fruendi, abutenci (używanie, pobieranie pożytków, zużycie rzeczy), ius disponendi (rozporządzanie rzeczą.
Własność jest kategorią normatywną, wyznaczoną przez obowiązujący w danym państwie porządek prawny. Nie jest to więc prawo „świete”, nieograniczone i nienaruszalne, jest ono zawsze pochodną obowiązującego w danym państwie systemu prawnego.
Uprawnienie do posiadania rzeczy jest atrybutem prawa własności, za pomocą którego właściciel manifestuje na zewnątrz swoje uprawnienie do władania rzeczą. Jest ono istotne zwłaszcza przy rzeczach ruchomych, gdyż przy nieruchomościach uprawnienie do władania rzeczą wywodzone jest przede wszystkim z zapisów w księgach wieczystych. W wypadku własności owo posiadanie ma charakter posiadania samoistnego w rozumieniu art. 336 k.c.
Uprawnienie do korzystania z rzeczy jest wyraźnym uprawnieniem właściciela o charakterze złożonym, na które składają się: uprawnienie do używania rzeczy, do pobierania pożytków z rzeczy, do pobierania innych dochodów z rzeczy, do zużycia rzeczy oraz do jej przetworzenia.
Uprawnienie do korzystania z rzeczy jest jednym z istotniejszych atrybutów właściciela, mieszczącym się w prawie właściciela do korzystania z rzeczy. Pozwala zaspokajać potrzeby właściciela przy użyciu danej rzeczy.
Na uprawnienie do pobierania pożytków składa się zarówno pobieranie pożytków naturalnych, jak i cywilnych z rzeczy. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody oraz inne odłączone od niej części składowe, jeśli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego. Pobieranie pożytków naturalnych jest przy tym aktualne tylko o tyle, o ile dana rzecz takowe pożytki przynosi. Odbywa się to przez zawłaszczanie płodów rzeczy oraz odłączanie innych części składowych.
Przejawem korzystania z rzeczy jest jej zużycie lub jej przetworzenie. Nie można negować uprawnienia właściciela do przetworzenia rzeczy, jeśli rzecz się do takiego celu nadaje.
Kolejnym uprawnieniem właściciela jest uprawnienie do rozporządzania rzeczą (uprawnienie do rozporządzania prawem własności). Pod pojęciem rozporządzania prawem rozumie się jego przeniesienie (wyzbycie się), obciążenie albo zniesienie prawa własności. Wyzbycie się prawa oznacza najdalej idącą dyspozycję prawem własności i może polegać albo na przeniesieniu własności, albo na rozporządzeniu tym prawem na wypadek śmierci. Skrajnym przypadkiem wyzbycia się własności jest zrzeczenie się własności nieruchomości.
Obciążenie rzeczy w ścisłym tego słowa znaczeniu polega na ustanowieniu na prawie własności praw rzeczowych ograniczonych. Swoistym obciążeniem własności jest ustanowienie prawa wieczystego użytkowania.
Zniesienie prawa własności dotyczy jego unicestwienia.
2. Przeniesienie własności.
Pod pojęciem przeniesienia własności rozumie się przejście prawa własności na podstawie umowy. Jest to pochodny sposób przejścia prawa własności.
Zgodnie z art. 155 k.c. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości, przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony postanowiły inaczej. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest umową o podwójnym skutku, zobowiązująco-rozporządzajcym i przenosi własność takiej rzeczy w drodze jednej umowy.
Ten podwójny skutek w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do tożsamości może być wyłączony wolą stron lub wynikać z przepisu ustawy, nie ma natomiast przeszkód, aby zawrzeć umowę zobowiązującą do przeniesienia własności z zastrzeżeniem warunku lub terminu i wtedy przeniesienie własności następuje wskutek dwóch czynności – najpierw umowy zobowiązującej, a po ziszczeniu się warunku lub upłynięciu terminu – umowy rozporządzającej.
Umowa, której przedmiotem jest przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do gatunku. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia ich własności konieczne jest przeniesienie posiadania, to samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
Umowa ma charakter kauzalny, jeżeli przeniesienie własności w trybie umów zobowiązująco-rozporządzających następuje na podstawie causa obligandi vel aqurendi lub causa donandi.
Niekiedy umowa o przeniesienie własności ma charakter samoistny, wyłącznie rzeczowy i służy wykonaniu zobowiązania do przeniesienia własności. Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje z wykonania zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z przepisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania. W przepisie tym ustawodawca zwerbalizował zasady materialnej kauzalności umów przenoszących własność. Oznacza to, iż jeżeli przyczyna, dla której zawiera się umowę o przeniesienie własności, nie istniała, umowa własności, zapis, bezpodstawne wzbogacenie lub inne zdarzenie, z którego wynika obowiązek przeniesienia własności. Konsekwencja tego stanowiska jest to, iż np. jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności byłaby z jakichkolwiek przyczyn nieważna, wówczas nawet, jeżeli umowa przenosząca własność odpowiada wszelkim wymogom warunkującym jej ważność, to i tak nie doprowadzi ona do przeniesienia własności.

3. Nabycie własności od nieuprawnionego.
Zgodnie z konsekwencją nabycia pochodnego własności, nikt nie może przenieść więcej prawa niż sam posiada, a tym bardziej nie może przenieść prawa, które mu nie przysługuje. Ta zasada napotyka jednak na wyjątki, uzasadnione potrzebą ochrony bezpieczeństwa obrotu, a zwłaszcza ochrony osób trzecich działających w dobrej wierze. W odniesieniu do rzeczy ruchomych wyjątek ten został uregulowany w przepisie art. 169 k.c. zgodnie z którym, jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. W 2 tego artykułu postanowiono, iż jeżeli rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem tego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego. Ustawodawca dopuszcza możliwość nabycia własności rzeczy od osoby nieuprawnionej, uzależnia to wszakże od spełnienia określonych przesłanek.
Przesłanki te są zróżnicowane w zależności od tego, czy rzecz ruchoma znalazła się u osoby nieuprawnionej za zgodą właściciela czy też wbrew takiej woli. W pierwszym wypadku do nabycia rzeczy od osoby nieuprawnionej wystarczy zawarcie umowy o przeniesienie własności i wydanie rzeczy nabywcy. Tak więc umowa ta ma charakter realny. Przesłanką negatywną jest zła wiara po stronie nabywcy, która wszakże musi udowodnić osobą chcącą zakwestionować skuteczność nabycia własności rzeczy.
W przypadku, gdy rzecz znalazła się u osoby nieuprawnionej do rozporządzania nią wbrew woli uprawnionego (skradziona, zgubiona czy w inny sposób utracona), musi być spełniona jeszcze jedna dodatkowa przesłanka – upływ trzech lat, liczonych od daty utracenia rzeczy przez uprawnionego. Ten dodatkowy wymóg jest przejawem pewnego kompromisu, między interesami uprawnionego, który rzecz utracił, a interesami nabywcy. Ten trzyletni okres ma dać szansę uprawnionemu na odzyskanie rzeczy przez niego utraconej.

4. Zasiedzenie i przemilczenie.
Prawo cywilne rozróżnia 2 instytucje na mocy których w skutek upływu czasu następuje nabycie prawa przez określony podmiot:
- zasiedzenie – sposób pierwotnego nabycia własności rzeczy, art. 172 – 177 k.c.:
172. 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
Art. 173. Jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela.
Art. 174. Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze.
Art. 175. Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
Art. 176. 1. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.
2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza.
- przemilczenie - art. 183 – 189 k.c.:
Art. 183. 1. Kto znalazł rzecz zgubioną, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli znalazca nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy, albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.
2. Przepisy o rzeczach znalezionych stosuje się odpowiednio do rzeczy porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności, jak również do zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły.
Art. 184. 1. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu, inne zaś rzeczy znalezione - tylko na żądanie tego organu.
2. Jeżeli znalazca przechowuje rzecz u siebie, stosuje się odpowiednio przepisy o nieodpłatnym przechowaniu.
Art. 185. Rozporządzenie Rady Ministrów określi organy właściwe do przechowywania rzeczy znalezionych i do poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru, zasady przechowywania tych rzeczy oraz sposób poszukiwania osób uprawnionych do odbioru.
Art. 186. Znalazca, który uczynił zadość swoim obowiązkom, może żądać znaleźnego w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.
Art. 187. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od ich znalezienia, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się po upływie tych samych terminów własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom; jeżeli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.
Art. 188. Przepisów artykułów poprzedzających nie stosuje się w razie znalezienia rzeczy w budynku publicznym albo w innym budynku lub pomieszczeniu otwartym dla publiczności ani w razie znalezienia rzeczy w wagonie kolejowym, na statku lub innym środku transportu publicznego. Znalazca obowiązany jest w tych wypadkach oddać rzecz zarządcy budynku lub pomieszczenia albo właściwemu zarządcy środków transportu publicznego, a ten postąpi z rzeczą zgodnie z właściwymi przepisami.
Art. 189. Jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość materialną albo wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie.

5. Cywilnoprawna ochrona własności.
Ochrona własności jest realizowana przez system roszczeń, jakie przysługują właścicielowi w wypadku naruszenia jego prawa. Cywilistyczna ochrona własności należy do typu ochrony petytoryjnej, a więc służącej ochronie prawa.
Ochronę petytoryjną własności zapewniają dwa podstawowe roszczenia: windykacyjne i negatoryjne. Z roszczeniem windykacyjnym mogą się wiązać tzw. roszczenia uzupełniające właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot nakładów i naprawienie szkody spowodowanej pogorszeniem lub utratą rzeczy. Roszczeniom tym mogą towarzyszyć roszczenia posiadacza o zwrot nakładów na rzecz.
Szczególnym środkiem ochrony prawa własności jest powództwo o ustalenie (art. 189 k.p.c.). W tym trybie właściciel może się domagać ustalenia, iż przysługuje mu prawo własności.
Roszczenia windykacyjne i negatoryjne - wypływają bezpośrednio z istoty prawa własności jako prawa podmiotowego o charakterze bezwzględnym. Skoro właściciel ma wyłączne prawo do posiadania, korzystania i rozporządzania rzeczą, wszelkie naruszenia uprawnień dają właścicielowi prawo wystąpienia ze stosownymi roszczeniami:
1. Roszczenie windykacyjne – zgodnie z art. 222 1 k.c. właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne wobec właściciela uprawnienie do władania rzeczą. 2 stanowi, iż przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Jest to definicja legalna roszczenia negatoryjnego.
Roszczenia te mają charakter obiektywny, albowiem można z nimi wystąpić w każdym wypadku naruszenia własności, niezależnie od tego, czy osobie naruszającej można przypisać winę oraz niezależnie od tego czy działa ona w dobrej czy w złej wierze.
Roszczenie windykacyjne służy do ochrony uprawnienia właściciela do wyłącznego posiadania rzeczy. Mamy z nim do czynienia tylko wtedy, gdy zostaną spełnione dwa warunki: jego treścią jest żądanie wydania rzeczy oraz gdy wynika ono z prawa własności.
Legitymacją czynną do wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym ma jedynie właściciel (lub współwłaściciel). Legitymowanym biernie jest natomiast każdy, kto faktycznie włada cudzą rzeczą.
W procesie windykacyjnym pozwany może wybrać różne warianty obrony. Najprostszym jest zaprzeczenie prawa własności powoda. W procesie windykacyjnym na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia faktu, iż przysługuje mu prawo własności. W wypadku żądania wydania rzeczy ruchomej sytuacja powoda jest niezbyt korzystna, albowiem za pozwanym, jako posiadaczem rzeczy, przemawia wiele domniemań, których może on wywodzić, że jest właścicielem.
Odmiennie przedstawia się sytuacja procesowa właściciela w wypadku wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym o wydanie nieruchomości. Jeżeli bowiem nieruchomość ma urządzoną księgę wieczystą, właściciel, którego prawo zostało wpisane do takiej księgi, korzysta z domniemania prawnego zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym.
Innym sposobem obrony pozwanego jest wykazywanie, iż rzecz nie jest w jego władaniu, ale udowodnienie tej okoliczności jest kwestią faktów.
Pozwany może wykazywać również, iż służy mu, skuteczne wobec właściciela, uprawnienie do władania rzeczą.
2. Roszczenie negatoryjne – z roszczeniem negatoryjnym może wystąpić właściciel, którego prawo zostało naruszone w inny sposób aniżeli przez pozbawienie go faktycznego władania rzeczą.
Roszczenie negatoryjne składa się z dwóch uprawnień: żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz zaniechania naruszeń. Uprawnienia te mogą być realizowane oddzielnie lub łącznie. Uprawnienie do żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem na domaganiu się usunięcia z cudzej rzeczy oraz usunięciu skutków naruszenia (np. zasypania bezprawnie wykopanego rowu). Roszczenie to nie może być utożsamiane z postacią roszczenia odszkodowawczego o przywrócenie stanu poprzedniego, chodź niekiedy rozgraniczenie treści obu roszczeń może być kłopotliwe; odmienne są wszakże przesłanki wystąpienia z nimi.
Z kolei roszczenie o zaniechanie ma na celu doprowadzenie do powstrzymania nieuprawnionego od bezprawnych działań odnoszących się do rzeczy cudzej.
Legitymację czynną do wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym ma właściciel. Jego sytuacja procesowa jest o Tyle korzystniejsza, że jest jednocześnie posiadaczem rzeczy, a więc przemawiają za nim wszystkie domniemania płynące z posiadania. Legitymowanym biernie będzie każdy, kto naruszył prawo własności w inny sposób, aniżeli przez pozbawienie właściciela władania rzeczą. Niekiedy wskazuje się, iż legitymacja bierna rozciąga się także na osoby, na rzecz których doszło do naruszenia własności.
Roszczenia windykacyjne i negatoryjne nie ulegają przedawnieniu, jeśli dotyczą nieruchomości.
3. Roszczenia uzupełniające – uzupełniają roszczenie windykacyjne i służą naprawieniu uszczerbków spowodowanych przez to, że właściciel został pozbawiony możliwości korzystania ze swojej rzeczy. Treścią tych roszczeń może być żądanie wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwroty pożytków (lub ich nierówności) oraz odszkodowania z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy. Roszczenia te przysługują właścicielowi przeciwko posiadaczowi samoistnemu, ale także przeciwko posiadaczowi zależnemu jeśli z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.
Samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba ze pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. Posiadacz w złej wierze ponosi takie same obowiązki jak posiadacz w dobrej wierze. Dodatkowo obowiązany jest on zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
Roszczenia uzupełniające właściciela przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
4. Roszczenia posiadacza o zwrot nakładów – zakres tych roszczeń uzależniony jest od dobrej lub złej wiary albo od dowiedzenia się o fakcie wytoczenia powództwa przez właściciela. Ustawodawcza dokonał przy tym rozróżnienia nakładów na konieczne i inne. Przez nakłady konieczne należy rozumieć takie, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego użytku, jak naprawy i remonty, zasiewy, utrzymanie zwierząt, bieżące podatki itp. Nakłady nie odpowiadające temu celowi, a więc nakłady zmierzające jedynie do ulepszenia rzeczy albo do nadania jej wyglądu lub charakteru odpowiadającego szczególnemu upodobaniu należy zaliczyć do kategorii innych nakładów.
Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.
Samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi. Jednakże gdy połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej lub w dobrej wierze po chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu powództwa, właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.
Takie roszczenie posiadacza przeciwko właścicielowi przedawnia się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
5. Roszczenia związane z budową na cudzym gruncie – przyznane są zarówno posiadaczowi jak i właścicielowi. Zgodnie z art. 231 1 k.c. samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Dobra wiara dotyczy posiadania rzeczy, a nie uprawnienia do wznoszenia budynku.
Zgodnie z art. 231 2 k.c. właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Tutaj obojętny jest rodzaj posiadania oraz nie ma żadnego znaczenia dobra bądź zła wiara posiadacza.

6. Współwłasność – istota i typy. Ustawowa wspólność małżeńska.
Prawo własności określonej rzeczy przysługuje tylko jednej osobie. Niekiedy mamy do czynienia z podzielnością prawa, czyli z sytuacją kiedy prawo własności przysługuje kilku osobom. Mogą być różne kryteria podzielności prawa: według czasu jego trwania; według treści oraz według kryterium podmiotowego. Biorąc pod uwagę kryterium podmiotowe, w sytuacji kiedy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom, mamy do czynienia ze wspólnością – art. 195 k.c.
Taki stosunek współwłasności charakteryzują: jedność przedmiotu, wielość podmiotów oraz niepodzielność wspólnego prawa.
Jedność przedmiotu polega na ty, że przedmiotem wspólnego prawa współwłasności jest jedna rzecz, ruchoma bądź nieruchoma. Wielość podmiotów jest cechą oczywistą współwłasności i oznacza, że więcej aniżeli jedna osoba korzysta z przymiotu właściciela. Najistotniejszą cechą charakterystyczną współwłasności jest to, iż prawo własności przysługuje niepodzielnie kilku osobom i bez znaczenia jest, czy przedmiotem współwłasności jest rzecz podzielna czy też nie. Każdy ze współwłaścicieli ma prawo do całej rzeczy ograniczone jedynie samym prawem pozostałych współwłaścicieli.
Ustawodawca wyróżnia dwie postacie współwłasności: współwłasność w częściach ułamkowych i współwłasność łączną. O ile współwłasność w częściach ułamkowych jest instytucją samoistną, nie związaną bezpośrednio z innym stosunkiem prawnym, o tyle współwłasność łączna ma charakter służebny i istnieje po to, aby stosunek podstawowy mógł prawidłowo funkcjonować. Na przykład współwłasność łączna wynikająca ze współwłasności majątkowej między małżonkami ma zapewnić podstawy ekonomiczne do prawidłowego funkcjonowania małżeństwa i służy do wzmocnienia stosunku osobistego między małżonkami.
Ustawodawca traktuje współwłasność w częściach ułamkowych jako stosunek prawny o charakterze przejściowym, przewidując w szczególności możliwość jej zniesienia w każdym czasie. Z kolei współwłasność łączna ujmowana jest jako instytucja trwała, która istnieje tak długo, jak długo trwa stosunek podstawowy. W wypadku współwłasności w częściach ułamkowych każdy ze współwłaścicieli ma swój określony ułamkiem udział, ma prawo do całej rzeczy, które to prawo musi być godzone z analogicznymi uprawnieniami pozostałych współwłaścicieli. Przy współwłasności w częściach ułamkowych współwłaściciel może swoim udziałem rozporządzać; przy współwłasności łącznej uprawniony w ogóle nie może dysponować swoimi prawami do rzeczy objętych współwłasnością.
Przyjęty przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy małżeński ustrój majątkowy to ustrój wspólności dorobku. Zakłada on, że wspólnym majątkiem małżonków staje się to, czego dorobią się już po zawarciu małżeństwa. Majątek zaś, jaki każde z małżonków zgromadziło przed zawarciem małżeństwa (oraz niektóre składniki nabyte w trakcie trwania małżeństwa, ale ze szczególnych źródeł, jak np. darowizny), należy wyłącznie do niego. Ustrój ten, zwany wspólnością ustawową, powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Małżonkowie mogą jednak przez umowę majątkową wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Przepisy kodeksu regulują stosunki majątkowe tylko między małżonkami, nie mają one zastosowania do konkubinatu.
Wspólność ustawowa jest wspólnością łączną, co oznacza, że jest to wspólność bezudziałowa, w czasie jej trwania małżonkowie nie mogą:
1) żądać podziału majątku wspólnego
2) rozporządzać (zbywać bądź obciążać) ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym
3) rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

7. Użytkowanie wieczyste.
Zgodnie z art. 233 k.c. w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do gmin bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać.
Granice prawa użytkowania wieczystego poza ustawami i zasadami współżycia społecznego, zakreśla umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
Użytkowanie wieczyste może być ustanawiane na rzecz osób fizycznych i osób prawnych na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa położonych w granicach administracyjnych miast oraz na gruntach Skarbu Państwa położonych poza tymi granicami, lecz włączonych do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazanych do realizacji zadań jego gospodarki, a także na gruntach stanowiących własność gmin lub ich związków. Przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skarbu Państwa, gmin lub ich związków.
Ustawa o gospodarce gruntami przewiduje możliwość ustanawiania użytkowania wieczystego na wszelkich gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa oraz własność gminy, w tym także na gruntach rolnych, z jednym zastrzeżeniem. Spod działania ustawy wyłączone zostały nieruchomości rolne, które podlegają ustawie o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
Użytkowanie wieczyste jest prawem czasowym, albowiem może zostać ustanowione najwyżej na okres 99 lat, a wyjątkowo na okres krótszy, ale co najmniej na 40 lat. W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od 40 do 99 lat. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.
Skutkiem związanym z ustanowieniem użytkowania wieczystego jest powstanie odrębnej własności budynków. Dotyczy to zarówno budynków wybudowanych przez użytkownika wieczystego, jak i znajdujących się na gruncie w chwili ustanowienia użytkowania wieczystego. W tym drugim przypadku oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje z jednoczesną sprzedażą położonych na tej nieruchomości budynków i innych urządzeń. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym, to znaczy, że nie można przenieść własności budynków bez jednoczesnego przeniesienia użytkowania wieczystego i odwrotnie. Z chwilą wygaśnięcia prawa użytkowania wieczystego wygasa również odrębna własność budynków i innych urządzeń.
Użytkowanie wieczyste jest prawem celowym w tym znaczeniu, iż w umowie ustanawiającej to prawo powinien być określony sposób korzystania z gruntu. Z reguły owo zagospodarowanie polega na wzniesieniu na gruncie budynków lub innych urządzeń, ewentualnie odbudowie lub remoncie już istniejących budynków.

8. Istota użytkowania jako ograniczonego prawa rzeczowego.
Użytkowanie jest prawem rzeczowym ograniczonym, które nadaje uprawnionemu stosunkowo szeroki zakres możliwości korzystania z cudzej rzeczy. Treścią tego prawa jest możliwość używania rzeczy i pobierania z niej pożytków (art. 252 k.c.). W odniesieniu do użytkowania ustanawianego na rzecz osób fizycznych, ma ono alimentacyjny charakter albowiem służy ono przede wszystkim zaspokajaniu osobistych potrzeb uprawnionego.
Wyróżnia się użytkowanie przez osoby fizyczne, rolnicze spółdzielnie produkcyjne oraz inne osoby prywatne.
Przedmiotem użytkowania są w zasadzie rzeczy, ale mogą nim być również prawa. Jeżeli chodzi o użytkowanie rzeczy, to w praktyce najistotniejsze znaczenie ma użytkowanie nieruchomości. Przedmiotem użytkowania może być zarówno cała rzecz jak i jej oznaczona część.
Przedmiotem użytkowania rzeczy ruchomych są rzeczy oznaczone co do tożsamości, nieużywalne. Dopuszcza się ustanowienia użytkowania na pieniądzach lub innych rzeczach oznaczonych co do gatunku. Taki rodzaj użytkowania określany jest mianem użytkowania nieprawidłowego.
Przedmiotem użytkowania mogą być też prawa. Korzystanie z prawa polega na pobierani pożytków tego prawa (np. odsetki od wierzytelności, dywidendy z akcji itp.). Do użytkowania praw stosuje się przepisy o użytkowaniu rzeczy.

9. Służebność i ich rodzaje.
Służebności są prawami rzeczowymi ograniczonymi, które najczęściej występują w stosunkach sąsiedzkich. Służebności gruntowe polegają na ograniczeniu uprawnień jednego właściciela nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości. Służebności gruntowe przysługują każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości obciążonej. W przypadku służebności osobistych owo obciążenie dotyczy każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej na rzecz określonej osoby fizycznej.
Wyróżnia się również służebności czynne i bierne. Służebności czynne polegają na korzystaniu, w sposób czynny, z cudzej nieruchomości (np. służebność Przechodu, przejazdu). Służebności bierne polegają na tym, iż właściciel nieruchomości obciążonej nie może dokonywać w stosunku do swojej nieruchomości określonych działań (np. wznoszenia budowli powyżej określonej wysokości) lub na tym, iż właściciel nieruchomości obciążonej nie może wykonywać w stosunku do nieruchomości władnącej określonych uprawnień, które przysługują na podstawie przepisów regulujących treść i wykonywanie prawa własności.
Służebności gruntowe – art. 285 k.c. – nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywania własności.
Ustawodawca zakłada, iż służebność gruntową powinna mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Powinna ona być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej.
Służebności osobiste – z tą służebnością mamy do wtedy, gdy nieruchomość zostaje obciążona na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (art. 296 k.c.). Służebności osobiste mogą mieć postać służebności czynnych i biernych. Charakteryzując służebności osobiste z reguły wskazuje się na ich alimentacyjny charakter. Zakres służebności osobistej i sposób jej wykonania oznacza się, w braku innych danych według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych
Z osobistego charakteru służebności osobistych wynikają ich szczególne cechy – są one niezbywalne i wygasają najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego.
Służebność mieszkania – treść tej służebności jest uprawnienie do zamieszkiwania w budynku znajdującym się na cudzej nieruchomości. Uprawniony z tej służebności może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości. Zakres wzajemnych praw i obowiązków reguluje umowa między właścicielem lokalu a uprawnionym. Jednym z takich postanowień może być rozstrzygnięcie, iż po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego rodzicom, rodzicom i małżonkowi.
Ustawodawca przewidział szczególny sposób wygaśnięcia służebności osobistych. Uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zmiany służebności na rentę.

10. Prawa do lokali spółdzielczych.
Istnieje odrębna kategoria związana ze stosunkami spółdzielczymi i uregulowania w przepisach ustawy z 16.09.1982 r. – Prawo spółdzielcze. Prawa związane są z zaspokajaniem szeroko rozumianych potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni i ich osób bliskich.
Możemy wyróżnić trzy rodzaje spółdzielczych praw rzeczowych; własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz prawo do domu mieszkalnego jednorodzinnego w spółdzielniach mieszkaniowych. Kryterium wyróżnienia dwóch pierwszych kategorii praw rzeczowych opiera się na rodzaju lokalu, którego dotyczą, a właściwie przeznaczeniu tego lokalu. Prawo do domu jednorodzinnego jest natomiast formą przejściową prawa podmiotowego, gdyż ostateczną formą władania domem jednorodzinnym wybudowanym w ramach spółdzielni mieszkaniowej jest jego własność (któremu towarzyszy własność gruntu lub jego użytkowanie wieczyste). Spółdzielnia może dokonywać przydziału przyszłych domów z chwilą, gdy ze względu na stan przygotowania inwestycji do realizacji możliwe jest ich oznaczenie. Po wybudowaniu domu jednorodzinnego spółdzielnia obowiązania jest przydzielić go członkowi spółdzielni lub wyrazić zgodę na zamieszkanie w nim członka, jeżeli przydziału dokonano wcześniej. Z chwilą zamieszkania członka w przydzielonym domu jednorodzinnym powstaje na rzecz członka spółdzielni prawo rzeczowe ograniczone, które jest prawem zbywalnym, dziedzicznym i podlegającym egzekucji. Przeniesienie własności domu jednorodzinnego na członka spółdzielni (wraz z prawami do działek) następuje natomiast po przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i ostatecznym ustaleniu wkładów budowlanych, wniesieniu przez członków w tych wkładów. Analogiczne zasady rządzą budową przez spółdzielnię innych domów mieszkalnych w celu przeniesienia na rzecz członków spółdzielni własności znajdujących się tam lokali.

11. Funkcja i treść praw zastawniczych; podstawowe rodzaje hipotek.
Zastaw jest rzeczowym prawem ograniczonym, którego przedmiotem jest rzecz ruchoma oraz prawa zbywalne, z wyjątkiem tych, które mogą być przedmiotem hipoteki.
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.
Zastaw może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności, zarówno pieniężnej, jak i niepieniężnej. Jednakże w tym drugim przypadku możliwość zaspokojenia się z przedmiotu zastawu uzależniona jest od przekształcenia wierzytelności niepieniężnej w pieniężną. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.
Ustawodawca zakazuje wprowadzania postanowień umownych, na mocy których zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu.
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Uprawnienia wierzyciela hipotecznego są zatem analogiczne jak zastawnika i sprowadzają się do pierwszeństwa w zaspokojeniu się z nieruchomości, przed wierzycielami osobistymi oraz skuteczności wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości. Konsekwencją tak rozumianej hipoteki jest możliwość swobodnego rozporządzania nieruchomością, na której ustanowiona została hipoteka, ponieważ nie stoi to na przeszkodzie możliwości zaspokojenia się wierzyciela, który swe prawo może realizować w stosunku do każdoczesnego właściciela rzeczy.
Hipoteka w odróżnieniu od zastawu zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej.
Ze względu na sposób powstawania rozróżniamy hipotekę: umowną, przymusową i ustawową.
Podstawowym rodzajem hipoteki jest hipoteka umowna. Do jej powstania niezbędna jest umowa zawarta między wierzycielem a właścicielem nieruchomości, który wcale nie musi być dłużnikiem osobistym wierzyciela hipotecznego. Właściciel nieruchomości może bowiem zgodzić się na obciążenie swej nieruchomości w celu zabezpieczenia cudzego długu. Do ustanowienia hipoteki umownej, poza umową koniczny jest wpis do księgi wieczystej, który ma charakter konstytutywny.
Hipoteka przymusowa powstaje na mocy orzeczenia sądowego lub administracyjnego. Zgodnie z art. 109 u. o k.w. wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, może na postawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa). Hipoteka przymusowa może mieć dwojaką postać. Jeżeli służy zabezpieczeniu wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym, przybiera ona postać hipoteki zwykłej. Jeżeli służy ona zabezpieczeniu roszczenia w trakcie postępowania sądowego i podstawą jej ustanowienia jest postanowienie tymczasowe sądu – wtedy hipoteka przymusowa ma charakter hipoteki kaucyjnej, czyli zabezpiecza ona wierzytelność określonej kwoty maksymalnej. Niekiedy podstawą ustanowienia hipoteki może być orzeczenie administracyjne (decyzja administracyjna).
Hipoteka ustawowa powstaje z mocy prawa, jeśli przepis szczególny tak stanowi. Służy ona zabezpieczeniu wierzytelności państwowych, (Skarbu Państwa). Powstaje ona ex lege, czyli niezależnie od woli zobowiązującego. Nie jest konieczny do jej ustanowienia wpis do księgi wieczystej, choć niekiedy jej utrzymywanie (po określonym czasie) uzależnione jest jednak od dokonania wpisu. Hipoteka ustawowa z zasady obciąża wszystkie nieruchomości należące do dłużnika.
Hipoteka kaucyjna jest wyjątkiem od zasady, iż hipoteka zabezpiecza wierzytelność istniejącą i oznaczoną co do wysokości. Wierzytelności o wysokości nie ustalonej mogą być zabezpieczone hipoteką do oznaczonej sumy najwyższej lub mogące powstać wierzytelności z określonego stosunku prawnego albo roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nie objęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą np. zabezpieczenie wierzytelności wiążące się z otwartym kredytem bankowym. Hipoteką kaucyjną jest również hipoteka, która zabezpiecza wierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos, chociażby wysokość wierzytelności była z góry ustalona. Cechą wierzytelności kaucyjnej, wynikającą z jej istoty, jest to, iż nie można się powoływać na jej wpis w celu udowodnienia istnienia wierzytelności zabezpieczonej.

12. Posiadanie – pojęcie, rodzaje, ochrona.
Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada, jak i właściciel (posiadacz samoistny) oraz i ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym wiąże się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
Posiadanie jest stanem faktycznym (a nie prawem podmiotowym), wywołującym określone skutki prawne.
Podstawowym podziałem posiadania jest podział na posiadanie samoistne i zależne. Kryterium tego podziału jest zakres władztwa nad rzeczą, postrzegany przez pryzmat woli. Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada, jak i właściciel (posiadacz samoistny) oraz ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
Posiadaczem samoistnym jest przede wszystkim właściciel, ale również każdy kto włada rzeczą jak właściciel, nawet jeżeli mu prawo własności nie służy (np. złodziej). Posiadanie zależne wiąże się z władztwem nad rzeczą cudzą. Może ono się odbywać w ramach stosunku prawnego, ale również poza takim stosunkiem.
Istotnym podziałem posiadania jest wyróżnienie posiadania w dobrej i złej wierze. Ustawodawca nie definiuje pojęcia dobrej ani złej wiary. Za posiadacza w dobrej wierze można uznać osobę, która pozostaje w mylnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że przysługuje jej wykonywane prawo do rzeczy. W wypadku posiadania samoistnego będzie to prawo własności, a w wypadku posiadania zależnego – inne prawo do władania rzeczą cudzą (najem, dzierżawa itd.).
Dobrą wiarę wyłącza nie tylko pozytywna wiedza posiadacza, iż nie służy mu wykonywane prawo, ale również niedbalstwo. Za posiadacza w złej wierze należy uznać takiego posiadacza, który przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, iż nie służy mu wykonywanie przezeń prawo.
Jeżeli chodzi o skutki tego rozróżnienia, to należy wskazać, iż zła wiara wyklucza lub ogranicza możliwość nastąpienia określonych, pozytywnych dla posiadacza skutków prawnych. Na przykład można wskazać na zasiedzenie, możliwość nabycia własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania czy też rozliczeń między właścicielem a posiadaczem samoistnym.
Posiadanie bez tytułu prawnego i z tytułem – kryterium tego rozróżnienia jest okoliczność, czy posiadaczowi służy tytuł prawny odpowiadający treści posiadania. W zakresie posiadania samoistnego posiadaczem z tytułem prawnym jest jedynie właściciel, a w zakresie posiadania zależnego – posiadanie wykonywane np. przez najemcę, dzierżawcę czy inną osobę legitymującą się uprawnieniem do władania rzeczą cudzą.
Posiadanie wadliwe i niewadliwe – z posiadaniem niewadliwym mamy do czynienia, gdy zostało ono nabyte środkami dozwolonymi przez prawo. W przeciwnym wypadku mówimy o posiadaniu wadliwym.
Ochrona posiadania
Ustawodawca gwarantuje ochronę posiadania i to zarówno wtedy, gdy jest ono elementem treści określonego prawa podmiotowego, jak również wtedy, gdy jest ono elementem treści określonego prawa podmiotowego jako instytucja samoistna. Art. 342 stanowi, iż nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze.
Ustawodawca różnicuje środki ochrony posiadania, dzieląc je na ochronę własną (obronę konieczną i dozwoloną samopomoc) oraz sądową ochronę posiadania (roszczenia posesoryjne).
Ochrona własna jest wyjątkiem od zasady, iż ochrona interesów uprawnionego powinna się odbywać za pośrednictwem instrumentów przymusy państwowego. Ochrona ta służy zarówno posiadaczowi, jak i dzierżycielowi.
Ochrona konieczna – posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby dobrzeć samowolne naruszenie posiadania. Cechą charakterystyczną obrony koniecznej jest to, iż stosuje się ją w trakcie trwania naruszania posiadania w celu odparcia zamachu. Zwrot „obrona konieczna” wyznacza jej granica. Chodzi o to, aby użyć środków niezbędnych do odparcia samowolnego zamachu na posiadania i stąd musi być zachowana niezbędna proporcja w wyborze użytych środków ochrony.
Dozwolona pomoc – mamy z nią do czynienia, gdy do naruszenia posiadania już doszło i chodzi o przywrócenie stanu posiadania istniejącego przed naruszeniem. Ustawodawca różnicuje przy tym możliwość stosowania dozwolonej samopomocy w zależności od tego, czy naruszono posiadanie rzeczy ruchomej czy nieruchomości. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy wobec osób. Z kolei posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego. Przy rzeczach ruchomych nie ma zakazu stosowania przemocy w stosunku do osób, gdyż często warunkiem odzyskania rzeczy ruchomej jest właśnie użycie przemocy.
Roszczenia posesoryjne – podstawowym sposobem ochrony posiadania jest jednakże ochrona sądowa. Ustawodawca przyznał posiadaczowi, którego posiadanie zostało naruszone, roszczenia posesoryjne, na które składają się roszczenie o zaniechania (jeśli istnieje obawa dalszych naruszeń) oraz roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego. Zgodnie z art. 344 k.c. przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba ze prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpatrywania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.
Cechą charakterystyczną roszczeń posesoryjnych jest to, iż służą one każdemu posiadaczowi, niezależnie od charakteru tego posiadania, w szczególności nie jest ono uzależnione od dobrej wiary posiadacza i zgodności posiadania z prawem. Jest to wyrazem przekonania ustawodawcy, iż nikt nie powinien samowolnie naruszać posiadania; nie powinna tego czynić także osoba uprawniona do władania rzeczą. Zarzut jest dopuszczony, gdy dokonujący naruszenia posiadania wykaże się prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu państwowego stwierdzającym, iż stan, który powstał po naruszeniu posiadania, jest stanem zgodnym z prawem. Orzeczenie takie musi zapaść po dokonaniu naruszenia, a przed wydaniem wyroku w procesie posesoryjnym. Wydanie takiego wyroku nie stoi na przeszkodzie, aby uprawniony dochodził swego prawa w osobnym procesie np. windykacyjnym.
Roszczenie posesoryjne powinno być szybko realizowane przez posiadacza – jest objęte krótkim, rocznym terminem zawitym, liczonym od chwili naruszenia. Po upływie tego terminu roszczenie wygasa.
Szczególną postacią roszczenia posesoryjnego jest roszczenie o wstrzymanie budowy. Zgodnie z art. 347 k.c. posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody. Owo naruszenie posiadania może wiązać się z niebezpieczeństwem przekroczenia granic przy budowie, a z kolei ryzyko wyrządzenia szkody mogłoby być np. następstwem utraty oparcia przez budowle znajdującą się na gruncie posiadacza żądającego ochrony. Roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy i wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu miesiąca od jej rozpoczęcia.

13. Znaczenie ksiąg wieczystych i rejestru gruntów.
W przypadku nieruchomości istotną sprawą jest ujawnienie praw rzeczowych dotyczących danej nieruchomości. Chodzi zarówno o ochronę interesów uprawnionych (podmiotów praw rzeczowych), jak również osób trzecich, które w ten sposób mogą się dowiedzieć o wszelkich obciążeniach danej nieruchomości. Tym celom służą szczególne rejestry nieruchomości, zwane księgami wieczystymi. Podstawę normatywną KW stanowi ustawa z 06.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.
KW prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Ujawnieniu podlega prawo własności oraz inne prawa rzeczowe, a także prawa osobiste i roszczenia (np. prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu, prawo dożywocia, roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości). Wpis owych praw osobistych i roszczeń powoduje, iż uzyskują one skuteczność w stosunku do każdoczesnego właściciela nieruchomości.
Niekiedy wpis do KW jest warunkiem powstania określonego prawa rzeczowego (wpisy konstytutywne) np. można wskazać, iż wpisu konstytutywnego wymaga ustanowienie odrębnej własności lokalu, użytkowania wieczystego, hipoteki, przeniesienie, zniesienie i zmiana prawa rzeczowego ograniczonego wpisanego do KW. W innych wypadkach wpisy mają charakter deklaratoryjny, aczkolwiek mogą być obligatoryjne np. ujawnienie nowego właściciela, po przeniesieniu prawa własności.
Istotne znaczenie ma zasada jawności KW. Pochodną tej zasady jest postanowienie ustawowe, iż nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w KW.
Oprócz KW prowadzi się inny rejestr nieruchomości, a mianowicie ewidencję gruntów i budynków, prowadzoną na podstawie ustawy z 17.1.01989 r. – Prawo kartograficzne. Ewidencja ta służy odmiennym celom aniżeli KW, a mianowicie ustaleniu danych faktycznych umożliwiających państwu wykonywanie zadań związanych z gospodarką zasobami gruntów.
Dane zawarte w ewidencji gruntów i budynków obejmują w szczególności: położenie gruntów, ich granice oraz obszar i rodzaje użytków z podziałem na grunty orne, sady, łąki, pastwiska, lasy, nieużytki, tereny osiedlowe oraz klasę użytków. W wypadku budynków umieszcza się takie dane, jak: położenie, przeznaczenie, rok ukończenia budowy oraz ich szczegółowy opis.
W ewidencji gruntów i budynków zamieszcza się również informacje dotyczące osoby właściciela oraz osoby, która faktycznie włada nieruchomością (przede wszystkim posiadacza samoistnego).
Wpisane do ewidencji dane mają znaczenie informacyjne. Z tymi wpisami nie wiążą się żadne skutki materialnoprawne, przede wszystkim nie wiąże się z nimi domniemanie zgodności z rzeczywistym stanem prawnym. Dane dotyczące opisu gruntu mają charakter wiążący dla organów administracyjnych i mogą być kwestionowane tylko przed organami prowadzącymi ewidencję.
Ewidencja gruntów i budynków prowadzona jest przez rejonowy organ rządowej administracji ogólnej na zasadach jawności. Ewidencję prowadzi się w ramach jednostki ewidencyjnej tj. określonego obszaru. Dla każdej jednostki prowadzi się operat ewidencyjny, składający się z map, rejestrów i dokumentów. Do ewidencji wpisuje się tzw. jednostki rejestrowe, które tworzą wszystkie działki stanowiące własność lub będące we władaniu tej samej osoby.


III – Wybrane zagadnienia prawa obligacyjnego i handlowego

1. Istota zobowiązania, jego źródła i struktura.
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, w którym występują dwie strony, dłużnik i wierzyciel, przy czym to dłużnik powinien spełnić świadczenie na rzecz wierzyciela, co oczywiście zaś wierzycielowi wolno do domagać się spełnienia tegoż świadczenia. Zgodnie z art. 535 2 k.c. samo świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
W zobowiązaniu można wskazań następujące podstawowe elementy: podmioty, przedmiot i treść zobowiązania.
Stosunek zobowiązaniowy wiąże następujące podmioty: wierzyciela i dłużnika. Są to strony zobowiązania i wierzyciel jest uprawniony do tego, by żądać od dłużnika określonego zachowania (świadczenia), ten ostatni zaś powinien zadośćuczynić temu obowiązkowi. Może wystąpić sytuacji, gdzie wierzyciel sam jest także zobowiązany do tego, by świadczyć dłużnikowi, tak więc każda ze stron jest zarówno uprawniona, jak i zobowiązana do spełnienia świadczenia.
Stroną może być każdy podmiot, któremu prawo daje możliwość występowania w stosunkach cywilnoprawnych. Niekiedy stron tych może być więcej, tak jest np. w odniesieniu do umowy spółki cywilnej. Zdarzyć się też może, że w stosunek zobowiązaniowy „uwikłana” zostanie osoba trzecia. Można bowiem się umówić, iż dłużnik spełni świadczenie zasadniczo nie na rzecz wierzyciela, lecz osoby trzeciej, która przynajmniej początkowo pozostaje poza omawianą więzią prawną. Osoba trzecia w tym przypadku nie uzyskuje statusu strony, chociaż może domagać się, by dłużnik spełnił świadczenie na jej korzyść.
Przedmiotem stosunku prawnego nazywa się zachowanie strony zgodne z treścią owego stosunku. W odniesieniu do zobowiązania będzie to oczekiwane przez wierzyciela zachowanie się dłużnika – świadczenie. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Pojęciem przedmiotu stosunku cywilnoprawnego przyjęto ujmować, oprócz owego zachowania, także pewne dobra (materialne, niematerialne), na które to zachowanie jest nakierowane. W każdym stosunku zobowiązaniowym występuje jego przedmiot – świadczenie, nie w każdym natomiast możemy wskazać przedmiot świadczenia.
Na treść zobowiązania składają się uprawnienia wypełnienia wskazanego obowiązku. Na treść zobowiązana składają się uprawnienia wierzyciela oraz pozostające z nimi w związku obowiązki obciążające dłużnika. Treścią więc zobowiązania jest przyznane wierzycielowi uprawnienie, skierowane wobec dłużnika, polegające na możliwości żądania, by spełnił on świadczenia.
Drugim składnikiem treści zobowiązania są obowiązki dłużnika, o których można powiedzieć, iż stanowią one drugą stronę uprawnień wierzyciela

2. Zobowiązania solidarne, podzielne i niepodzielne.
W myśl art. 366 1 kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Wzmacnia też pozycję wierzyciela, który
może swobodnie decydować o tym, który z wielu dłużników będzie na jego rzecz świadczył. Zwłaszcza zaś dlatego, że wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani do czasu, gdy wierzyciel nie zostanie w pełni zaspokojony. Działania lub zaniechania jednego z dłużników nie mogą szkodzić pozostałym.
W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych zobowiązanie wobec wierzyciela wygasa. Ten kto spełnił świadczenie, może żądać zwrotu od współdłużników. W przeciwnym wypadku dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać od pozostałych zwrotu w częściach równych. Gdy jeden z dłużników będzie niewypłacalny, przypadająca na niego część świadczenia rozłoży się równo na pozostałych.
Drugim rodzajem solidarności jest solidarność wierzycieli występująca po stronie wierzycieli. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z nich dług wygasa wobec wszystkich. W takim wypadku o wyborze wierzyciela, na ręce którego będzie spełnione świadczenie, zasadniczo decyduje sam dłużnik. Możliwość wyboru zostaje wyłączona w wypadku wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli. Wówczas dłużnik zobowiązany jest świadczyć na rzecz tego właśnie wierzyciela.
Zwłoka dłużnika wobec jednego z wierzycieli solidarnych wywołuje skutek także wobec pozostałych, podobnie jest w wypadku przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia. Zdarzenia niekorzystne wywołane działaniem jednego z nich dotyczą tylko tego wierzyciela.
Zobowiązania podzielne i niepodzielne – o podzielności świadczenia decyduje to, czy możliwe będzie częściowe wykonanie zobowiązani be istotnej zmiany przedmiotu świadczenia lub jego wartości. W razie gdy świadczenie będzie podzielne, zaś po stronie dłużnika lub wierzyciela wystąpi po kilka osób, to stosownie do treści art. 379 1 k.c. zarówno dług, jak i wierzytelność podzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników lub wierzycieli. Przy czym części powstałe w wyniku podziału są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. W ten sposób dotychczasowe zobowiązanie rozpadnie się na proste stosunki z udziałem jednego dłużnika i jednego wierzyciela. Tak powstałe stosunki będą od siebie niezależne w tym sensie, iż wierzyciel może żądać od każdego z dłużników tylko części przypadającego na niego świadczenia.
Świadczenie niepodzielne to sytuacja, gdzie jest kilku dłużników i jeden wierzyciel. Dłużnicy zobowiązani są spełnić świadczenie tak jak dłużnicy solidarni. Wierzyciel będzie mógł żądać, by każdy z nich lub kilku albo też jeden z dłużników wykonał zobowiązanie, przy czym spełnienie świadczenia przez któregokolwiek dłużnika zwolni pozostałych z zobowiązania.
W przypadku zobowiązania wzajemnego, w którym po każdej ze stron występuje kilka podmiotów, przy czym jedno ze świadczeń jest podzielne a drugie nie, to dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego stają się w tym zakresie odpowiedzialni solidarnie za jego wypełnienie. W tym wypadku nie następuje w tej części podział zobowiązania na niezależne części, chyba że z umowy wynikać będzie co innego. Utrzyma się zatem więź całego zobowiązania, ponieważ i dłużnicy zobowiązani do spełnienia świadczenia niepodzielnego, za jego wypełnienie odpowiadają jak dłużnicy solidarni.
W wypadku gdy kilku wierzycieli jest uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, wyłania się problem, któremu z nich powinien świadczyć dłużnik (dłużnicy), by doprowadzić do wygaśnięcia zobowiązania. Kodeks przyznaje każdemu z wierzycieli prawo do żądania wykonania zobowiązania, z pewnym zastrzeżeniem. Otóż w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik jest obowiązany świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Każdy z wierzycieli może żądać spełnienia świadczenia, jednakże żaden z wierzycieli nie może samodzielnie decydować o zwolnieniu dłużnika z długu.

3. Podmiotowe zmiany w stosunku obligacyjnym (przelew wierzytelności, wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela, przejęcie długu).
W myśl art. 509 1 k.c. wierzyciel może przenieść wierzytelność na osobę trzecią bez zgody dłużnika (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu lub właściwości zobowiązania. Przedmiotem przelewu mogą być zarówno całe wierzytelności, jak również ich części, w każdym bądź razie powinny być one zindywidualizowane przez wskazanie co najmniej stosunku obligacyjnego, który stanowi podstawę do jej powstania. Możliwy jest także przelew wierzytelności warunkowych i terminowych, jak również wierzytelności przyszłych. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę związane z nią prawa, w szczególności roszczeni o zaległe odsetki. Można przenieść wierzytelność przedawnioną, z tym że w takim wypadku nie zmienia ona jednak swojego charakteru.
Z mocy przepisu art. 517 k.c. przepisów o przelewie nie stosuje się do wierzytelności związanych z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos. W pierwszym przypadku konieczne do przeniesienia wierzytelności będzie przeniesienia własności dokumentu, do którego konieczne jest jego wydanie.
Przeszkodą do dokonania przelewu może być także właściwość zobowiązania np. jej osobisty charakter przy świadczeniu niektórych usług. Umowa stron może wyłączyć lub ograniczyć zbywalność wierzytelności. W razie gdy strony zdecydują się wprowadzić zastrzeżenie, w myśl którego do przelewu konieczna będzie zgoda dłużnika, wierzytelność zaś stwierdzona jest pismem, pismo to powinno zawierać wzmiankę o tym zastrzeżeniu. W przeciwnym wypadku nie będzie ono skuteczne i wierzytelność może być, pomimo zastrzeżenia, przeniesiona na nabywcę, chyba że w chwili przelewu wiedział on o tym.
Bezpośrednim celem przelewu jest przeniesienie wierzytelności na nabywcę, dlatego też jest to czynność o charakterze rozporządzającym. Kodeks cywilny w odniesieniu do przelewu przyjmuje podwójny skutek umowy zobowiązującej do jego dokonania. W myśl art. 510 1 k.c. umowa sprzedaży, zamiany, darowizna lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę.
Umowa przelewu ma charakter kauzalny. Brak ważnej podstawy prawnej przysporzenia wpływa zatem na nieważność samego przelewu, wskutek czego mamy wówczas do czynienia z niezależnym świadczeniem.
Skuteczny przelew prowadzi do tego, że w miejsce dotychczasowego wierzyciela wstępuje nabywca w wierzytelności, nie ma to jednak wpływu na treść samego zobowiązania. Przysługują mu te same uprawnienia, które dotąd służyły zbywcy, przy czym dodać należy, ze jeśli wierzytelność była zabezpieczona rzeczowo, do oceny przelewu należy stosować przepisy dotyczące zastawu i hipoteki. Zasadniczo nie jest możliwe przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie bez samej hipoteki, by zaś skutek przelewu osiągnąć, konieczny będzie konstytutywny wpis do KW. W przypadku zastawu natomiast umowa przelewu prowadzi także do przejścia tego zabezpieczenia na nabywcę wierzytelności, chyba że strony postanowią inaczej. Wówczas zastaw, jako prawo akcesoryjne, wygaśnie.
Przelew zasadniczo nie zmienia pozycji dłużnika. Może ona w dalszym ciągu podnosić przeciwko nabywcy wierzytelności wszystkie zarzuty, którymi dysponował przeciwko zbywcy w chwili dokonania przelewu.
Dopóki zbywca nie powiadomił dłużnika o dokonanym przelewie, a ten spełni świadczenie do rąk zbywcy, dla dłużnika oznaczać to będzie, ze skutecznie wypełnił obowiązek świadczenia. W takiej sytuacji wskutek świadczenia do rąk byłego wierzyciela, osoby już nieuprawnionej, zobowiązanie dłużnika wygaśnie, chyba że jednak wiedział on o przelewie. Poprzedni wierzyciel zobowiązany będzie wydać nabywcy tak uzyskaną korzyść, chociażby według zasad obowiązujących przy bezpodstawnym wzbogaceniu.
Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela – inna osoba niż dłużnik może być zainteresowana tym, by spełnić na rzecz wierzyciela świadczenie. Jeżeli tak uczyni, wówczas pojawić się może kwestia rozliczeń pomiędzy dłużnikiem, który nie świadczył, a świadczącą osobą trzecią nie będącą dłużnikiem. W myśl art. 518 1 k.c. osoba trzecia z mocy ustawy wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela (cessio legis), lecz tylko do wysokości dokonanej zapłaty, w następujących wypadkach:
a) jeżeli płaci cudzy dług, z który nie jest odpowiedzialny osobiście lub pewnymi przedmiotami majątkowymi (np. poręczyciel, zastawca),
b) jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym zabezpieczona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia,
c) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela, przy czym zgoda ta musi być wyrażona w formie pisemnej ad solemnitatem
d) jeżeli przewidują to przepisy szczególne np. art. 828 2 k.c.
Zmiana dłużnika – dopuszczone jest zastąpienie dotychczasowego dłużnika przez inną osobę. Podstawowym skutkiem przejęcia długu, jest zwolnienie dotychczasowego dłużnika z obowiązku świadczenia. Nie zmienia się treść zobowiązania, przejmującemu dług zaś przysługują przeciwko wierzycielowi te zarzuty, które dotąd służyły przejemcy z innych tytułów, jak i wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik. Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym, to do dalszego trwania wskazanych zabezpieczeń konieczna jest zgoda poręczyciela lub osoby, której rzecz zabezpiecza wierzytelność.
Przejęcie długu następuje:
a) na mocy umowy zawartej między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika
b) przez umowę zawartą między dłużnikiem a osobą trzecią.
W każdym ze wskazanych wypadków zgoda osoby nie będącej stroną czynności prawnej może być złożona komukolwiek z jej uczestników. Także każda ze stron umowy o przejęcie długu może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin złożenia koniecznego oświadczenia woli, przy czym bezskuteczny upływ określonego terminu jest jednoznaczny z odmówieniem zgody.
Art. 522 k.c. wymaga, aby zarówno umowa o przejęcie długu, jak i zgoda wierzyciela wyrażone były w formie pisemnej i pod rygorem nieważności. Jedynie zgoda dłużnika, najbardziej zorientowanego, może być wyrażona w dowolnej formie.

4. Zadatek i umowa przedwstępna jako szczególne konstrukcje umowne.
Zadatek może stanowić dowód zawarcia umowy, zaliczkę, zabezpieczenie wykonania zobowiązania lub też odstępne. Strony w treści umowy powinny rozstrzygnąć, jaką ma pełnić funkcję zadatek, jeżeli bowiem tego nie uczynią, zgodnie z panującymi zwyczajami, zwykle będzie stanowić dowód zawarcia umowy. W innych wypadkach, gdy taka będzie wola kontrahentów, pełnić on będzie funkcję przewidzianą w treści art. 394 1 k.c. Rolą tego dodatkowego zastrzeżenia jest wzmocnienie zobowiązania, zapewnienie jego wykonania, przy czym może być on dany w pieniądzu, rzeczach oznaczonych co do gatunku będących przedmiotem świadczenia lub też w postaci rzeczy nie mającej bezpośrednio związku z zobowiązaniem.
Umowa przedwstępna – nie zawsze możliwe jest zawarcie umowy docelowej, realizującej cele wyznaczone sobie przez strony. Rozmaite przyczyny sprawiają, że dochodzi do zawarcia umowy przedwstępnej (pactum de contrahendo), w której jedna ze stron lub obie zobowiązują się w określonym terminie do zawarcia oznaczonej umowy. Umowę przedwstępną zawiera się wtedy, gdy istnieją przeszkody (np. brak stosownej zgody na zbycie nieruchomości) lub faktyczne (np. nieistnienie przedmiotu świadczenia) uniemożliwiające zawarcie umowy przyrzeczonej. Można ją zawrzeć na rzecz osoby trzeciej.
Umowa przedwstępna różni się od stanu wywołanego złożeniem oferty, gdyż w tym wypadku do zawarcia umowy potrzebne jest tylko oświadczenie oblata o jej przyjęciu, natomiast zawarcie umowy stanowczej wymaga złożenia oświadczenia woli obu stron umowy przedwstępnej. Różni się także od umowy zawartej po warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. W obu tych wypadkach strony zawierają ostateczną umowę, która prowadzi do powstania oczekiwanego stosunku zobowiązaniowego, jedynie jej skutki uzależnione są od nadejścia terminu lub ziszczenia się oświadczenia woli.
W umowie przedwstępnej należy określić istotnej postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego powinna być ona zawarta. Umowa powinna zawierać także oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej. Nie musi być on wyznaczony przez wskazanie dokładnej daty, można użyć różnych sposobów ustalenia terminu, nawet wskazując na okoliczności przyszłe i pewne.
Umowa przedwstępna może być jednostronnie lub dwustronnie zobowiązująca, także na korzyść osoby trzeciej. Jeżeli jedna ze stron Ne wypełni ciążącego na niej zobowiązania, druga ze stron może, według swego wyboru, albo żądać odszkodowania bądź też dochodzić wykonania umowy (świadczenie przemienne). Nie jest jednak możliwe dochodzenie odszkodowania w wypadku, gdy druga strona nie uchlała się od zawarcia umowy przyrzeczonej, a umowa ta nie doszła do skutku z innych zupełnie przyczyn.
Stosowane do treści art. 390 3 k.c. roszczenia przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

5. Znaczenie szczególnych i ogólnych warunków umów oraz regulaminów umów.
Ogólne warunki, wzory i regulaminy umów – w celu usprawnienia procesu zawierania umów firmy wykorzystują opracowane przez siebie wzorce czy też regulaminy. Nabywcy często pozostaje jedynie podjęcie decyzji, czy chce uczestniczyć w tak ukształtowanym stosunku prawnym czy też nie. Takie umowy, zawierane przez przystąpienie, nazywane są umowami adhezyjnymi.
Zgodnie z art. 56 k.c. o treści stosunku prawnego decydują: treść czynności prawnej, ustawa, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje.
Kodeks cywilny zezwala na posługiwanie się w stosunkach umownych ogólnymi warunkami umów, wzorami umów i regulaminami, przy czym wprowadza między nimi różnice dotyczący sposobu związania drugiej strony. Pierwszą grupę stanowią te wzorce, co do których właściwe przepisy upoważniają stronę do ich wydawania. Jeżeli ten warunek zostanie spełniony, wiążą one drugą stronę wtedy, gdy zostały doręczone przy zawarciu umowy. Drugi rodzaj wzorców dotyczy takich stosunków, w których posługiwanie się nimi jest zwyczajowo przyjęte. Mają one wpływ na treść zobowiązania wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o ich treści.
Inne ogólne warunki umów, wzory umów i regulaminy (art. 385 k.c.) wiążą drugą stronę tylko wtedy, gdy znając ich treść wyraziła ona zgodę na włącznie ich do treści umowy. W przeciwnym wypadku wiąże strony sama umowa, pozostałe elementy treści stosunku zobowiązaniowego wynikać będą zaś z przepisów ustawy.
Niekiedy treść stosunku obligacyjnego ukształtowanego za pomocą wzorców, nawet prawidłowo zastosowanych, może zastrzegać rażąco nieuzasadnione korzyści dla tego, kto się nimi posługuje, a więc ma wpływ na ich postanowienia. W takim wypadku zdecydowano się na złagodzenie zasady pacta sunt servanda i przyznano drugiej stronie prawo żądania uznania tych postanowień za bezskuteczne. Możliwe jest wystąpienie z tym żądaniem już po wykonaniu umowy, nie później niż po upływie miesiąca od jej wykonania. Nie może żądać uznania za bezskuteczne postanowień rażąco niekorzystnych dla siebie strona, która zawarła umowę w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.

6. Bezpodstawne wzbogacenie i nienależne świadczenie.
Bezpodstawne wzbogacenie stanowi jedno ze zdarzeń, w wyniku których powstają stosunki obligacyjne. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, zobowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Bezpodstawne wzbogacenie może obejmować następujące rodzaje zdarzeń: działanie samego wzbogaconego, działanie zubożonego, działanie osoby trzeciej oraz okoliczności, które nie mają nic wspólnego z działaniami osób. W każdym ze wskazanych przypadków ważne jest tylko, aby spełnione zostały następujące przesłanki z art. 405 k.c. Po pierwsze, jedna osoba (wzbogacony) musi uzyskać korzyść majątkową kosztem innej (zubożonego), przy czym owo wzbogacenie może polegać nawet na oszczędzaniu wydatku (np. podłączenie się do sieci ciepłowniczej innego). Po drugie, wzbogacenie jednego musi łączyć się z zubożeniem inne osoby. Słusznie podnosi się, że nie chodzi tu o związek przyczynowy, rozumiany jako łączenie przyczyny i skutku, lecz o ocenę tego samego zdarzenie dokonaną z punktu widzenia różnych osób. Po trzecie, wzbogacenie pozbawione ma być podstawy prawnej.
Jeżeli w określonej sytuacji faktycznej spełnione zostaną wskazane wcześniej przesłanki, to zubożony przysługuje roszczenie, by wzbogacony wydał mu – i to w naturze – korzyści, jakie osiągnął. Nie zawsze jednak będzie to możliwe, wówczas zamiast zwrotu w naturze zubożony może domagać się zwrotu wartości wzbogacenia.
Oprócz samego wzbogacenia zubożony zubożony może dochodzić także wydania mu surogatów, obejmujących wszystko to, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści lub jako naprawienie szkody. Ten kto uzyskał korzyść kosztem innej osoby, zobowiązany będzie do jej zwrotu tylko wtedy, gdy jest jeszcze wzbogacony – z istotnym zastrzeżeniem. Jeżeli zobowiązany wyzbywając się wzbogacenia albo też tracąc je powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu, zmuszony będzie w dalszym ciągu wydać korzyć w zakresie, w jakim posiadał ją przez wyzbyciem lub utratą.
Czasem także wzbogacony będzie mógł domagać się określonego świadczenia, mianowicie zwrotu poczynionych przez siebie nakładów. Aby jednak ustalić, czego w ramach wzajemnych rozliczeń może się domagać wzbogacony, zgodnie z treścią przepisu art. 408 k.c. konieczne będzie rozróżnienie poczynionych nakładów oraz ustalenie, czy dokonując ich wzbogacony wiedział o tym, że korzyść mu się nie należy. Można żądać nakładów koniecznych oraz innych nakładów. Tych pierwszych w takim zakresie, w jakim nie znalazły one pokrycia w użytku, który wzbogacony osiągnął. Możliwość żądania zwrotu innych nakładów istnieje tylko o tyle, o ile zwiększają one wartość korzyści w chwili jej zwrotu. Zamiast bowiem żądania zwrotu równowartości tych nakładów wzbogacony może je zabrać, przywracając stan poprzedni.
Wskazane reguły nie obowiązują w wypadku, gdy wzbogacony dokonując nakładów wiedział, że korzyść się mu nie należy. Wówczas bez względu na ich rodzaj może się domagać wyłącznie zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili wydania.
Nienależne świadczenie – jest szczególnym przykładem bezpodstawnego wzbogacenia. Cechą szczególną jest tu fakt, iż bezpodstawne wzbogacenie występuje w postaci świadczenia pozbawionego podstawy czy też inaczej – przyczyny prawnej, uzasadniającej przecież dokonanie przysporzenia. Przysporzeniem jest działanie jednej osoby zmierzającej do tego, by inna odniosła korzyść majątkową. Chodzić może więc o korzyść w postaci nabycia prawa, którego ona dotąd nie miała, może też ono polegać na zmniejszeniu się istniejących dotąd zobowiązań.
Nie wszystkie zasady dotyczące zwrotu bezpodstawnie uzyskanej korzyści będą miały zastosowanie do nienależytego świadczenia. W art. 411 wyłączono możliwość żądania zwrotu świadczenia w następujących wypadkach:
a) gdy spełniający świadczenie wiedział, że nie był zobowiązany, chyba że dokonał tego z zastrzeżeniem zwrotu lub w celu uniknięcia przymusu albo też w wykonaniu nieważnej czynności prawnej,
b) gdy spełnione świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego,
c) gdy świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu,
d) gdy zostało ono spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

7. Zasady wykonania zobowiązań.
Zobowiązanie powinno być wykonane w sposób należyty. Zobowiązanie powinno być wykonane zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczego oraz zasadom współżycia społecznego, jeżeli zaś istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje, także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Podstawowym więc kryterium oceny zachowania się dłużnika jest treść zobowiązania, ona to bowiem wyznacza uprawnienia wierzyciela oraz posiadające im obowiązki dłużnika.
Treść stosunku obligacyjnego może zmieniać się w czasie jego trwania. Pomijając oczywisty wpływ stron na kształt wzajemnych praw i obowiązków, które dostosowując zobowiązanie do aktualnych potrzeb mogą je odpowiednio zmieniać, warto odnotować, że czasami także sąd będzie miał możliwość dokonywania korekty istniejącej więzi prawnej.
Dłużnik powinien zachować się zgodnie z treścią zobowiązania, ale nie jest to wystarczające do uznania, że zostało ono należycie wykonane. Przepis art. 354 1 k.c. nakazuje także, by oceniać jeszcze sposób zachowania dłużnika. W tym wypadku jako kryterium oceny stosować należy cel społeczno-gospodarczy, zasady współżycia społecznego oraz, jeżeli istnieją, ustalone zwyczaje. Wierzyciela z kolei obciąża obowiązek lojalności wobec dłużnika, zobowiązany on został bowiem do współdziałania przy wykonaniu zobowiązania. Przy czym także zachowanie wierzyciela podlega ocenie przy uwzględnieniu wskazanych wcześniej kryteriów. Należy zasygnalizować, że wymienionym klauzulą zarzuca się, iż nie są dostatecznie czytelne, dlatego zasadne zdają się być zgłaszane postulaty, by zastąpić je znanymi wcześniej pojęciami dobrej wiary i uczciwego obrotu.

8. Wspływ zmiany okoliczności na wykonanie zobowiązań.
Zasada pacta sunt servanda zmierza m.in. do dyscyplinowania uczestników stosunków cywilnych, wprowadza odpowiedzialność za złożone oświadczenie woli. Zastosowanie tej zasady w czystej postaci może być niekiedy źródłem poważnych komplikacji, nie da się zupełnie wykluczyć jej negatywnego wpływu na bezpieczeństwo obrotu cywilnoprawnego. Dlatego także już od dawna usiłowano ograniczyć zastosowanie wspomnianej reguły przez znalezienie rozsądnego kompromisu z koniecznością uwzględnienia wpływu nadzwyczajnych wypadków na zobowiązania (klauzula rebus sic stantibus).
Klauzula rebus sic stantibus (art. 3571 k.c.) będzie miała zastosowanie jedynie do zobowiązań wynikających z umów w wypadku, gdy spełnione zostaną następujące przesłanki. Po pierwsze, już po powstaniu zobowiązania nastąpić musi nadzwyczajna zmiana stosunków. Nie chodzi zatem o każdą zmianę okoliczności, lecz tylko taką, o której da się powiedzieć, że przekroczono ramy zwykłych, typowych zmian, mieszczących się w granicach ryzyka kontraktowego. Po wtóre, konsekwencją owych zmian musi być nadmierna trudność spełnienia świadczenia lub też zagrożenie jednej ze stron rażącą stratą. Nadmierna trudność nie oznacza niemożliwości świadczenia, bez znaczenia jest to, czy odnosi się do okoliczności majątkowych czy też osobistych dłużnika. Konieczne jest ustalenie, że strony zawierając umowę nie przewidywały wpływu owych zmian na zobowiązanie, tym bardziej warunek ten jest wypełniony, jeżeli nie przewidywały samej zmiany okoliczności.
Spełnienie się wskazanych przesłanek daje zarówno dłużnikowi ja i wierzycielowi prawo, by wystąpić do sądu o dostosowanie treści zobowiązania do zmienionych warunków. Sąd po rozważeniu interesów kontrahentów, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, może wybrać jedno z następujących rozwiązań. Mianowicie, może oznaczyć nowy sposób wykonania zobowiązania np. zmienić termin świadczenia, zmienić wysokość świadczenia np. ustalić zamiast dotychczasowej ceny nową, jak również nie można wykluczyć rozwiązania ujmującego kombinacje obu wskazanych wariantów, powstałych wskutek nadzwyczajnej zmiany okoliczności, sąd może także orzec o rozwiązaniu umowy. Przy czym w takim wypadku należy także w miarę potrzeby rozstrzygnąć o wzajemnych rozliczeniach stron, kierując się ich zainteresowaniami, mając jednocześnie na względzie zasady współżycia społecznego.

9. Szkoda i jej postacie.
Przez szkodę należy rozumieć uszczerbek w obecnym i przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew swojej woli. Szkodę stanowi, więc różnica między dwoma stanami majątkowymi: tym po wyrządzeniu szkody, i tym, który by istniał, gdyby szkody nie wyrządzono.
Szkoda majątkowa obejmuje 2 elementy:
1) Strata - efektywny uszczerbek pomniejszający majątek poszkodowanego,
2) Utracony zysk, czyli korzyści, jakie poszkodowany byłby osiągną, gdyby mu szkody nie wyrządzono
Istnieją dwa typy szkód majątkowych:
1) Na mieniu (te wyrządzone na majątku, bez związku z osobą poszkodowanego np. zniszczenie rzeczy)
2) Na osobie (te, które są następstwem uszkodzenia ciała, lub wywołania rozstroju zdrowia, a więc mają związek z osobą np. utracone w skutek choroby zarobki, zniszczona w skutek wypadku odzież).
Wysokość szkody - może być ustalona przez zainteresowanych lub sprecyzowana przez sąd w trakcie procesu.
Odpowiedzialność za szkodę: podstawą takiej odpowiedzialności może być umowa, w której jedna ze stron przyjmuje na siebie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej drugiej stronie (np. umowa ubezpieczenia). Najczęściej jednak podstawę odpowiedzialności za szkodę stanowi ustawa, która łączy w sobie obowiązek naprawienia szkody z rozmaitymi zdarzeniami, a przede wszystkim z czynami niedozwolonymi (odpowiedzialność deliktowa) i z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umów (odpowiedzialność kontraktowa -art. 471 k.c.- "Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania, bądź nienależytego wykonania zobowiązania, chyba, że niewykonanie, lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi."
Naprawienie szkody może nastąpić:
a) przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (restytucja naturalna)
b) przez zapłatę odszkodowania (restytucja pieniężna). W sprawie wysokości odszkodowania k.c. przyjmuje generalną zasadę, że ma ona odpowiadać wysokości szkody.

10. Ogólne reguły odpowiedzialności kontraktowej.
Stosownie do treści art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej do wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zakres odpowiedzialności kontraktowej został ujęty w naszym prawie szeroko. Roszczenie odszkodowawcze może powstać w razie naruszenia każdego zobowiązania, bez względu na to, z jakiego zdarzenia się ono wywodzi. Chodzi o zobowiązanie powiązane z określonym rodzajowo zdarzeniem prawnym, zwłaszcza umową.
Odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika może powstać w każdym wypadku naruszenia treści istniejącej więzi obligacyjnej. Bez znaczenia dla omawianej odpowiedzialności będzie to, czy dłużnik w ogóle nie wykonał zobowiązania, czy też wykonał je w sposób wadliwy. W tym ostatnim wypadku odpowiedzialność powstanie zarówno wtedy, gdy zobowiązanie wykonano w niewłaściwym miejscu lub nieterminowo, jak również gdy świadczenie było złej jakości albo spełniane częściami. Wadliwość wykonania może także dotyczyć osób uczestniczących w jego realizacji. Gdy istniała konieczność osobistego spełnienia świadczenia, działanie innej osoby niż dłużnik oznaczać będzie niewykonanie zobowiązania, gdy brakuje takiego zastrzeżenia, mówimy o nienależytym wykonaniu.
Oprócz faktu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, aby powstało roszczenie odszkodowawcze, muszą być spełnione dodatkowe przesłanki. Naruszenie zobowiązania przez dłużnika powinno prowadzić do powstania szczególnego następstwa, jakim w rozumieniu prawa jest szkoda. Oba te zjawiska prawne wymagają nadto połączenia, w znaczeniu przyczynowo-skutkowym, związkiem przyczynowym. Z treści art. 471 k.c. wynika, iż dłużnik poniesie ciężar naprawienia szkody nie w każdym wypadku, lecz tylko wówczas, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania będzie następstwem okoliczności, za które on odpowiada.

11. Niemożliwość świadczenia, zwłoka dłużnika i kara umowna – szczególne przypadki odpowiedzialności kontraktowej.
Niemożność świadczenia polega na tym, że nikt, nie tylko dłużnik, nie jest w stanie w danych okolicznościach spełnić świadczenia. Jeżeli niemożność istnieje w chwili powstania zobowiązania (pierwotna), obowiązuje zasada imposibilium nulla obligatio est.
Inaczej rzecz ma się z niemożliwością, która pojawi się po postaniu zobowiązania (następcza). Wtedy, dla oceny ewentualnych konsekwencji prawnych tego stanu, podstawowe znaczenie ma odpowiedź na pytanie Czy niemożność świadczenia jest skutkiem okoliczności, które obciążają dłużnika, czy też nie? W drugim z tych wypadków zobowiązanie wygaśnie (art. 475 k.c.). Dłużnik będzie więc zwolniony z obowiązku świadczenia, powinien natomiast wydać wierzycielowi surogaty, czyli wszystko to, co uzyskał w zamian za zbycie, utratę lub uszkodzenie rzeczy będącej przedmiotem świadczenia albo też jako naprawienie szkody. Inaczej będzie kształtować się sytuacja dłużnika, gdy następcza możliwość świadczenia powstała wskutek okoliczności, które go obciążają. Dłużnik odpowiada za swoje zawinione działanie lub zaniechanie, przy czym jest to wina w formie niedbalstwa. W takim wypadku uznamy, że zawiniona przez dłużnika niemożliwość następcza świadczenia kwalifikuje się jako niewykonanie zobowiązania, co prowadzi do wniosku, że wierzyciel będzie mógł dochodzić odszkodowania. W drodze odpowiedniego wnioskowania wierzyciel może żądać surogatów świadczenia (jeżeli one są), co wówczas łączyć się będzie z odpowiednim obniżeniem odszkodowania.
W wypadku następczej niemożliwości świadczenia, jeżeli dłużnik będzie odpowiadał za niemożliwość, to wierzycielowi przysługują dwie możliwości (art. 493 1 k.c.):
 może odstąpić od umowy, składając dłużnikowi oświadczenie woli – nie będzie zmuszony świadczyć drugiej stronie, to zaś co już świadczył, może odebrać od dłużnika; przysługuje mu odszkodowanie za świadczenie niemożliwe, przy czym należy je pomniejszyć o to, co oszczędził przez to, iż sam świadczyć nie musiał,
 jeżeli dłużnik nie będzie odpowiadał za niewykonanie to wierzyciel sam będzie zmuszony wypełnić ciążący na nim dług (jako dłużnik wzajemny), przy czym zamiast ekwiwalentnego świadczenia drugiej strony uzyska odszkodowanie, lub także inne surogaty, jeżeli one istnieją.
Jeżeli świadczenie jest niemożliwe jedynie częściowo wierzycielowi zasadniczo nie służy prawo do odstąpienia od umowy. Konsekwentnie sam powinien wypełnić swoje zobowiązanie. Od dłużnika natomiast w dalszym ciągu ma prawo dochodzić wykonania możliwej do spełnienia części świadczenia, przy czym uzupełnionej o odszkodowanie za to, co już spełnione być nie może. Wyłączenie prawa odstąpienia od umowy nie obowiązuje w przypadku, gdy wykonanie częściowe nie miałoby dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo na zamierzony przez wierzyciela cel umowy.
W przypadku, gdy świadczenie dłużnika wzajemnego stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które on nie odpowiada – nie ma uprawnienia by żądać od wierzyciela świadczenia wzajemnego, nie istnieje także w powód, by obciążać dłużnika obowiązkiem odszkodowawczym. Wg art. 495 k.c. strona zobowiązana do świadczenia niemożliwego zobowiązana jest do zwrotu otrzymanego świadczenia wzajemnego wg przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. W razie częściowej niemożliwości świadczenia, kontrahent traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, gdy wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania lub też zamierzony cel umowy, wiadomy kontrahentowi.
Opóźnienie i zwłoka dłużnika – wiąże się z uchybieniem przez dłużnika terminowi świadczenia. Dla wierzyciela wykonanie zobowiązania w czasie właściwym może mieć istotnej znaczenie, jeżeli termin zobowiązania już minął konieczne jest ustalenie, czy w tym wypadku było to zwykłe opóźnienie, czy też opóźnienie kwalifikowane – zwłoka.
Z opóźnieniem mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania w terminie, gdy zaś termin nie jest oznaczony, niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, przy czym nie jest to spowodowane okolicznościami, za które on odpowiada. W takim wypadku wierzycielowi nie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody. W wypadku opóźnienia wierzyciel może przede wszystkim wystąpić z powództwem o zasądzenie. Gdyby oprócz dłużnika występował poręczyciel, uzasadnione będzie żądanie, by to on spełnił świadczenie. Wierzyciel może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością dłużnika. W wypadku świadczeń pieniężnych przysługuje mu także roszczenie o odsetki za czas opóźnienia.
Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełni świadczenia w ustalonym terminie, jeżeli zaś termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela. Ze zwłoką mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnikowi można postawić zarzut zawinienia w postaci niedbalstwa, iż nie dołożył należytej staranności w terminowym spełnieniu świadczenia. Zwłoką będzie uchybienie terminowi, którego przyczynę stanowiły okoliczności inne niż brak staranności dłużnika.
Skutkiem zwłoki jest to, że wierzyciel może żądać niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Roszczenie odszkodowawcze uzupełnia więc tylko roszczenie o świadczenie. W razie utraty lub uszkodzenia rzeczy oznaczonej co do tożsamości po terminie świadczenia, dłużnik, który popadł w zwłokę, nie będzie mógł zwolnić się z zobowiązania, dowodząc niemożliwości następczej świadczenia. Odpowiada on bowiem nawet za przypadkową utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia. Uwolni się od tak zaostrzonej odpowiedzialności tylko w razie wykazania, ze wspomniany skutek nastąpiłby nawet wtedy, gdyby świadczył w czasie właściwym.
Możliwe jest także zastępcze spełnienie świadczenia:
 w przypadku zwłoki dłużnika zobowiązanego świadczyć rzeczy oznaczone co do gatunku, uprawniony może nabyć na koszt drugiej strony taką samą liczbę rzeczy albo zażądać zapłaty ich wartości, dodatkowo dochodząc naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki,
 gdy dłużnik powinien zachować się w określony lub powinien zaniechać określonego zachowania, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki, wystąpić do sądu o upoważnienie go do koniecznych czynności. W nagłych wypadkach może to uczynić bez stosownego upoważnienia.
W zobowiązaniach wzajemnych zmiana polega na tym, ze stronie przeciwnej przysługiwać może prawo do odstąpienia od umowy, pod warunkiem wyznaczenia dłużnikowi dodatkowego terminu do spełnienia świadczenia z zastrzeżeniem, że po jego bezskutecznym terminie wierzyciel wzajemny będzie mógł z niego skorzystać. W przypadku gdy świadczenia są podzielne, wierzyciel może odstąpić od całej umowy, jednak tylko wtedy gdy wykonanie częściowe nie miałoby dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania lub też zamierzony przez niego cel umowy wiadomy dłużnikowi. Tylko wtedy, gdy spełnione zostaną przesłanki odstąpienia od umowy, wierzyciel może z tego uprawnienia skorzystać, składając dłużnikowi stosowne oświadczenie woli. Umowa wtedy będzie traktowana tak, jakby nie była zawarta, obie strony zostaną zmuszone do zwrotu tego, co sobie już wzajemnie świadczyły. Przy czym wierzycielowi dodatkowo służy prawo do żądania naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. W razie zwłoki dłużnika wzajemnego wierzycielowi służy prawo do odstąpienia od umowy, lecz wcale nie musi z niego korzystać. Gdyby zrezygnował z takiej możliwości, pozostaje mu prawo dochodzenia wykonania zobowiązania oraz naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. W miejsce samego wykonania zobowiązania, na zasadach ogólnych może on także skorzystać z wykonania zastępczego.

12. Pojęcie czynu niedozwolonego.
Czyn niedozwolony, jest pojęciem technicznoprawnym, obejmującym wypadki naprawienia szkód wynikłych z działań ludzkich zawinionych oraz nie noszących znamion winy, a także ze zdarzeń, które albo w ogóle czynami człowieka nie są, albo z zachowaniem ludzi pozostają w pewnym tylko związku.
Naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym określane bywa jako odpowiedzialność deliktowa. Przez delikt rozumie się wyrządzający szkodę czyn ludzki noszący znamiona winy. Tymczasem czyn niedozwolony według kodeksu cywilnego jest kategorią szerszą, obejmuje także naprawienie szkody wynikłej z niezawinionego działania człowieka oraz odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy, jak również za szkody związane z użyciem i wykorzystywaniem elementarnych sił przyrody.
W zakresie odpowiedzialności deliktowej wyrządzenie szkody jest samoistnym źródłem stosunku zobowiązaniowego, tworzącym po stronie osoby odpowiedzialnej (dłużnika) obowiązek odszkodowawczy wobec podmiotu poszkodowanego (wierzyciela). Strony zobowiązań konkretyzują się w chwili powstania stosunku zobowiązaniowego, którego treścią od samego początku jest obowiązek naprawienia szkody.




13. Przesłanki i zasady odpowiedzialności deliktowej.
Pierwszoplanowym zagadnieniem jest ustalenie, kiedy powstaje odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych. Chodzi tutaj o określenie przez ustawodawcę okoliczności, których zaistnienie jest konieczne do powstania między oznaczonymi podmiotami stosunku zobowiązaniowego o charakterze odszkodowawczym.
Przesłankami odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych są:
1) zdarzenie wyrządzające szkodę,
2) szkoda,
3) związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.
Zobowiązaniowy stosunek odszkodowawczy mogą tworzyć również czyny własne podmiotu nie noszące znamion winy, a nadto cudze czyny, za które odpowiada osoba nie będąca bezpośrednim sprawcą szkody. Zdarzeniem, z którym ustawa wiąże obowiązek odszkodowawczy jest funkcjonowanie przedsiębiorstwa lub zakładu poruszanego za pomocą elementarnych sił przyrody oraz ruch mechanicznych środków komunikacji, zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części, a także popęd zwierzęcia, którym się ktoś posługuje lub je chowa.
Nałożenie przed ustawodawcę na określony podmiot obowiązku naprawienia szkody wymaga określenia, dlaczego określona osoba za szkodę odpowiada.
W prawie cywilnym ukształtowały się trzy podstawowe zasady:
1) zasada winy – zobowiązanym do naprawienia szkody jest ten, kto ponowi winę za jej wyrządzenie. Na zasadzie winy oparto odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niepoczytalnych (art. 427 k.c.), za osoby którym powierzono wykonanie czynności (art. 429 k.c.) oraz za zwierzęta (art. 431 k.c.). Wina funkcjonariusza państwowego lub funkcjonariusza samorządu terytorialnego stanowi przesłankę odpowiedzialności Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (art. 417 i art. 4201 k.c.);
2) zasada ryzyka – prowadzący przedsiębiorstwo szczególnie zagrażające otoczeniu ma bowiem nie tylko prawo czerpania zysków z przedsięwziętej działalności, lecz powinien także ponosić ryzyko naprawienia związanych z tym szkód. Istota odpowiedzialności przejawia się w powstaniu obowiązku naprawienia szkody bez konieczności zaistnienia winy po stronie osoby odpowiedzialnej za szkodę. Wystarcza bowiem powstanie szkody, będącej następstwem zdarzenia, z którym ustawodawca wiąże zaostrzoną odpowiedzialność. Zasada ryzyka znajduje zastosowanie tylko w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie. Posłużyła przy konstruowaniu odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez przedsiębiorstwa lub zakłady wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, za szkody wynikłe z ruchu mechanicznych środków komunikacji, za uszczerbki spowodowane wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem czegoś z pomieszczenia, za szkodliwe następstwa zawalenia się budowli lub oderwania się jej części. Na zasadzie ryzyka opiera się także odpowiedzialność przełożonego za szkody zdziałane przez podwładnego;
3) zasada służebności – obowiązek naprawienia szkody jest usprawiedliwiony zasadami współżycia społecznego. Niekiedy normy moralne lub obyczajowe funkcjonujące w społeczeństwie mogą uważać za słuszne i uzasadnione wyrównanie uszczerbku – zwłaszcza szkody na osobie – chociaż podmiotowi odpowiedzialnemu nie można postawić zarzutu niewłaściwego postępowania. Odpowiedzialność na zasadzie słuszności występuje wyjątkowo tylko w wypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie (art. 419, 4201 1 w związku z art. 419, w art. 428 i art. 431 2).
Oprócz nich wskazuje się także zasadę odpowiedzialności absolutnej, której cechą szczególną jest niemożliwość wyłączenia obowiązku odszkodowawczego. Ta odpowiedzialność ma charakter gwarancyjny.
Naczelną w sferze czynów niedozwolonych uznaje się zasadę winy. Pozostałe zasady stanowią jej uzupełnienie.

14. Ogólne zasady odpowiedzialności deliktowej.
Źródłem zobowiązania powstającego samoistnie jest fakt wyrządzenia szkody. Podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia. Świadczenie polegające na naprawieniu szkody wynikłej z czynu niedozwolonego jest świadczeniem pierwotnym w stosunku zobowiązaniowym. Znaczy to, że system odpowiedzialności ex delicto (deliktowej), różni się od odpowiedzialności kontraktowej, która jest uruchamiana dopiero w drodze następstwa niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. O ile przy odpowiedzialności kontraktowej wyrządzenie szkody następuje w ramach istniejącego stosunku zobowiązaniowego, a zatem podmiot odpowiedzialny za szkodę jest od razu znany, o tyle w odpowiedzialności deliktowej trzeba dopiero ustalić podmiot odpowiedzialny za wyrządzenie szkody. Delikt to działanie ludzkie i to zawinione. Źródłem odpowiedzialności deliktowej są nie tylko "czyny", rozumiane jako zachowanie się człowieka, ale również inne zdarzenia od woli ludzkiej niezależne, a rodzące obowiązek naprawienia szkody.
Nazwa "czyny niedozwolone" jest uzasadniona jedynie historycznie. Pojęcie to należy do prawa cywilnego, pojęcie zaś "czynu karalnego" do sfery prawa karnego.

15. Ochrona wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika.
Istotą majątkowej, osobistej odpowiedzialności dłużnika jest to, że w razie niewykonania zobowiązania wierzyciel może, wykorzystując przymus państwowy, zaspokoić się z całego majątku, którym dysponuje strona zobowiązana. Wierzycielowi przysługuje wybór, z którego składnika majątku dłużnika należy prowadzić egzekucję. Jeżeli w trakcie trwania stosunku obligacyjnego dłużnik eliminował, bez uzyskiwania ekwiwalentu, składniki swojego majątku, to działanie takie nie jest obojętne dla kontrahenta, może prowadzić do powstania określonych roszczeń.
W przypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny lub jeżeli wskutek okoliczności, z które odpowiada, zabezpieczenie wierzytelności znacznie się zmniejszyło, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin. Podobnie jest w przypadku zobowiązań wzajemnych, strona zobowiązana do wcześniejszego spełnienia, świadczenia wcale nie musi tego czynić, aż do czasu, gdy druga zaofiaruje własne świadczenie, jeżeli świadczenie tej ostatniej jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy.
Pewną próbę obrony wierzyciela na wypadek wyjątkowo nielojalnych poczynań dłużnika, który w celu uniemożliwienia egzekucji świadomie doprowadza do zmniejszenia swojego majątku, czy to dlatego – że określone składniki są z niego wyprowadzone, czy też dlatego, że inne nie wchodzą doń, pomimo tego, że powinny – stwarzają przepisy dotyczące roszczeń paulińskich.
Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w większym stopniu.
Kolejnymi przesłankami roszczenia paulińskiego jest świadomość dłużnika, iż jego działanie krzywdzi wierzyciela oraz, że osoba trzecia o tym wiedziała lub działając starannie mogła się dowiedzieć.
Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Szczególnie zaś traktowana jest w tym wypadku darowizna. Jeżeli osoba trzecia uzyskała korzyść bezpłatnie, jedyną przesłanką podmiotową jest konieczność wskazania, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, przy czym także wtedy możliwe jest korzystanie ze wskazanych wcześniej domniemań.
Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Podniesienie zarzutu może okazać się konieczne wtedy, gdy osoba trzecia dochodzić będzie w trybie powództwa przeciwegzekucyjnego zwolnienia zajętego przez wierzyciela przedmiotu. Dlatego jeśli osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne. Wierzyciel musi ustalić, która z wymienionych wcześniej osób w konkretnym przypadku powinna w procesie wystąpić w charakterze pozwanego, skierowanie bowiem pozwu przeciwko niewłaściwej osobie może doprowadzić do oddalenia powództwa, nawet gdy spełnione zostaną przesłanki określone w art. 527 k.c.
Skutkiem udanego procesu będzie uznanie zaskarżonej czynności za bezskuteczną wobec wierzyciela. Oznacza to, że czynność taka w dalszym ciągu będzie ważna, wywoła określone w niej skutki, z tym że nie będą one dotyczyć skarżącego. Wierzyciel wobec którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.

16. Sprzedaż (w tym rękojmia i gwarancja, sprzedaż konsumencka), najem, dzierżawa, zlecenie, umowa o dzieło, spółka cywilna, ubezpieczenia.
Sprzedaż
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę (art.535 k.c.). Umowa sprzedaży jest umową nazwaną (typowe). Ma ona na celu doprowadzenie do wymiany gospodarczej przy użyciu pieniądza. Domeną umowy sprzedaży jest istnienie rynku towarowo pieniężnego.
Sprzedaż jest czynnością prawną kauzalną. Jest umową odpłatną, wzajemną i zobowiązującą (art.487 k.c.), mogącą wywoływać równocześnie skutki rozporządzające (art. 155, 510, 1025 kc). Z chwilą zawarcia umowy sprzedaży kupujący staje się podmiotem sprzedanego mu prawa.
Przedmiotem sprzedaży oprócz rzeczy mogą być także energie i prawa majątkowe. Stroną umowy sprzedaży może być każdy podmiot - osoba fizyczna lub prawna. Przedmiot sprzedaży może być oznaczy rodzajowo lub indywidualnie. Różnica występuje w odniesieniu do przejścia własności rzeczy na kupującego. Cenę w umowie sprzedaży stanowi zawsze suma pieniężna. Ustalenie ceny następuje przeważnie poprzez umowę między stronami.
Sprzedawana rzecz (prawo) nie musi stanowić własności (przysługiwać) sprzedawcy, może on zatem sprzedawać cudze rzeczy i prawa jeśli tylko jest do tego upoważniony przez osobę do tego uprawnioną. Przedmiot sprzedaży nie musi istnieć w chwili zawarcia umowy, zatem może dotyczyć rzeczy przyszłej (emptio rei speratae), wówczas uważa się że umowa sprzedaży zawarta jest pod warunkiem zawieszającym. Jednakże przedmiotem takiej sprzedaży mogą być tylko rzeczy konkretnie określone, lub w przypadku powstania przyszłych praw muszą one zostać uprzednio zindywidualizowane.
Z określenia samej sprzedaży wynika, że jest to umowa konsensualna. Jest także umowa odpłatna i wzajemna. Sprzedaż jest wreszcie umową zobowiązującą. Do wykonania tego rodzaju umowy potrzebne jest zawsze świadczenie każdej ze stron, tzn. takie następstwo zdarzeń prawnych by sam skutek umowy mógł nastąpić. Zawarcie umowy sprzedaży podlega ogólnym zasadom sporządzania umów wyrażonym w kodeksie cywilnym. Wykonanie umowy sprzedaży w zależności od jej przedmiotu i treści umowy stron, może trwać w pewnym przeciągu czasowym.
Ze sprzedażą związane są w koszty. Strony mogą same w uzgodnieniu umownym ustalić która z nich będzie je ponosić lub że będą ponosić je wspólnie. W przypadku nie sporządzenia odrębnego rodzaju przepisu lub nie wykazaniu go w umowie, koszty wydania obciążają sprzedawcę.
Rękomnia
Sprzedawca jest z natury swojej powinności względem kupującego odpowiedzialny za sprzedaną mu rzecz. Jeżeli takowa rzecz posiada wadę wówczas zmniejsza się jej wartość, a czasem i przydatność (funkcjonalność). Wówczas kupującemu przysługuje prawo wynikające z tytułu (rękojmi za wady fizyczne). Jeżeli sprzedawca sprzedaje rzecz, która jest własnością osoby trzeciej, wówczas również ponosi odpowiedzialność za nią względem kupującego z tytułu (rękojmi za wady prawne) (por. art. 556 p.1 i 2 kc).
Odpowiedzialność ustawowa sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady sprzedanej rzeczy ma charakter absolutny. Znaczy to że sprzedawca nie może się z niej zwolnić i obciążony jest nią niezależnie od tego czy spowodował wadliwość rzeczy i czy ponosi on z tego tytułu jakakolwiek winę. Sprzedawca ponosi odpowiedzialność nawet jeżeli nie wiedział iż rzecz jest wadliwa. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi w prawie ocenia się jako bezwzględną (obiektywną), czyli opartą na zasadzie ryzyka.
Rękojmia związana jest z istotą umów wzajemnych polegająca na ekwiwalentności świadczeń. Wartość i użyteczność rzeczy przede wszystkim powinna odpowiadać zapłaconej cenie. Zmniejszenie wartości, jak i użyteczności rzeczy sprzedanej, podlega subiektywnej ocenie strony umowy. Ocena ta weryfikowana jest jednak przez sąd, który uwzględnia cel, jakiemu nabyta rzecz miała służyć. Cel ten (a w związku z tym właściwości, jakie rzecz powinna mieć) może zostać wskazany bezpośrednio w umowie, może wynikać z okoliczności lub też z przeznaczenia rzeczy. Fakt, że generalnie wartość rynkowa rzeczy była niższa od ceny zapłaconej przez kupującego w konkretnym przypadku, może okazać się nieistotny dla stron.
Rzecz jest wadliwa także wtedy, gdy została wydana kupującemu w stanie niezupełnym. Przez wydanie rzeczy w stanie niezupełnym, czyli jej niekompletność, należy rozumieć brak części składowych, części zapasowych i przynależności, jeżeli były one objęte umową albo konieczność ich dołączenia wynikająca z obowiązujących przepisów. O niekompletności można mówić też wtedy, gdy rzecz nie została zaopatrzona w wymagane oznaczenia (np. etykiety informacyjne, metki, atesty, certyfikaty, informacje o składzie surowcowym). Szczególnym rodzajem niekompletności przy towarach niebezpiecznych jest brak ostrzeżeń i informacji o koniecznych zabezpieczeniach, jak również brak dokumentów potrzebnych kupującemu do korzystania z towaru lub przy jego odsprzedaży.
Kodeks cywilny rozróżnia wady fizyczne i wady prawne rzeczy:
a) wada fizyczna - polega na posiadaniu takiej cechy lub braku takowej cechy która wywołuje zmniejszenie wartości rzeczy. Zasadniczo wada fizyczna sprzedanej rzeczy jest wadą samej rzeczy a nie jej opakowania.
b) wada prawna - natomiast gdy sprzedana rzecz jest własnością osoby trzeciej, a sprzedawca nie mógł przenieść własności sprzedawanej rzeczy na kupującego.
Zasada rękojmi najogólniej wymaga przywrócenia zachwianej skutkiem wadliwości równowagi świadczeń. Może to nastąpić poprzez usunięcie wad rzeczy, lub przez obniżenie ceny. Strony stosunku prawnego mają również możliwość odstąpienia zupełnego od umowy.
Gwarancja
Wystawca dokumentu (gwarant) jest obowiązany (względem kupującego) do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, jeżeli wady te ujawniają się w ciągu terminu określonego w gwarancji (por. art. 577 kc).
Drugim reżimem odpowiedzialności za niewłaściwą jakość rzeczy, jest gwarancja. Nie wiąże ona żadnych skutków prawnych z podziałem na rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości. Dlatego właśnie znajduje zastosowanie przy sprzedaży jedynie niektórych rodzajów rzeczy (towarów) takich jak maszyny, aparaty itp., których techniczna budowa decyduje o tym iż nie można na miejscu wykazać wadliwości rzeczy, ani prawidłowo tego nie można określić na przyszłość. Przy tego rodzaju świadczeniu rzecz może być przez gwaranta naprawiana lub wymieniana wedle jego chęci, a nie chęci klienta, jak to ma miejsce w przy rękojmi. Uprawnionym z gwarancji jest każdy użytkownik-posiadacz rzeczy i dokumentu gwarancyjnego, a nie kupujący. Gwarancja bowiem wiąże się z używaniem rzeczy, a nie ze stosunkiem umownym.
Odpowiedzialność z tytułu gwarancji co do jakości sprzedanej rzeczy wynika z faktu udzielania jej kupującemu. Przez przyjęcie gwarancji (w praktyce jest to dokument gwarancyjny) dochodzi do zawarcia umowy. Jest to umowa akcesoryjna w stosunku do umowy sprzedaży. Podmiotem obciążonym odpowiedzialnością jest ten kto takiej gwarancji udzielił, chociażby sam nie udzielał świadczeń gwarancyjnych. W praktyce najczęściej gwarantem jest producent (tzw. gwarancja fabryczna), może nim być również sprzedawca (tzw. gwarancja handlowa).
Dokument gwarancyjny zawiera z reguły zapewnienie o dobrej jakości przedmiotu. Właściwa gwarancja jakości obejmuje dwa elementy: pierwszym jest zapewnienie, inaczej zagwarantowanie sprawnego funkcjonowania przedmiotu, drugim jest określenie warunków samej umowy gwarancyjnej.
Konieczną przesłanką odpowiedzialności gwarancyjnej jest ujawnienie się wady przed upływem okresu gwarancyjnego. Długość takiego okresu jest podawana w dokumencie gwarancyjnym (karta gwarancyjna). Z praktyki zasadniczo bywa ona określana albo kalendarzowo (np. rok gwarancji), albo przez wskazanie zakresu używania (np. przebieg samochodu w km.), lub też podając kombinację obu tych regulacji na raz. W razie braku oznaczenia gwarancji w dokumencie gwarancyjnym, unormowana ustawowo wynosi ona jeden rok. Okres gwarancyjny rozpoczyna swój bieg z dniem wydania rzeczy kupującemu przez sprzedawcę, a kończy się zwykle pózniej niż to wynika z dokumentu gwarancyjnego w związku z faktem wykonywania świadczeń gwarancyjnych (art. 581 kc).
Kupujący może wykonać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji (art. 579 kc).
Konsekwencją przyznania kupującemu swobody wyboru między realizacją uprawnień z tytulu rękojmi i uprawnień gwarancji jest wydłużenie okresu rękojmi na trzy miesiące po upływie terminu gwarancji, co powoduje złagodzenie odpowiedzialności sprzedawcy.
Nie jest możliwa, w świetle obowiązujących przepisów, odmowa przez sprzedawcę zrealizowania uprawnienia z tytułu rękojmi, w sytuacji, gdy nie upłynął rok od zakupu i istnieje jeszcze rękojmia, a zarazem gwarancja jeszcze obowiązuje - a klient już raz korzystał z naprawy lub wymiany gwarancyjnej. Można powiedzieć że rękojmia i gwarancja istnieją obok siebie, nie jako reżimy konkurencyjne, lecz alternatywne por. art. 579 kc. Zatem to uprawniony decyduje o wyborze systemu odpowiedzialności, a ów wybór jest definitywny, lecz tylko w odniesieniu do konkretnej wady. Ujawnienie się w tej samej rzeczy nowych wad w przyszłości umożliwia kupującemu znowu wybór między gwarancją a rękojmią.
Sprzedaż konsumencka
Pojęcie szczególnych rodzajów sprzedaży może być rozumiane bardzo różnie. W praktyce występują różne rodzaje sprzedaży, ponieważ strony mają ustawową możliwość w ramach swobody umów rozmaicie kształtować treść wiążącego je stosunku prawnego. Przykładem tak ułożonego stosunku może być sprzedaż na raty (por.art.583 i nast. kc).
Jest to sprzedaż połączona z elementem kredytowym, polegającym na rozłożeniu w danej umowie sprzedaży zapłaty ceny kupna - na raty. Sprzedaż taka znajduje dzisiaj masowe zastosowanie w odniesieniu do cenniejszych rzeczy ruchomych, których przeznaczeniem jest służenie nabywcy do użytku. Przedmiotem sprzedaży na raty są przeważnie dobra konsumpcyjne tego typu co: meble, maszyny, urządzenia biurowe, lodówki, pralki, aparaty.
Cechą sprzedaży na raty jest dokonywanie tego rodzaju transakcji pomiędzy zbywcą określonej rzeczy, a jej potencjalnym nabywcą na zasadach umowy. Jedną z cech nabywcy jest to iż ma on być osobą fizyczną. Przedmiotem sprzedaży może być tylko rzecz ruchoma. Natomiast cena rzeczy ma być określona w ratach i musi zostać wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny (por.art.583 p1 kc).
Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej na raty może być przez umowę wyłączoną lub ograniczoną tylko w wypadkach przewidzianych przez przepisy szczególne. Umowa nie może utrudnić kupującemu wykonania uprawnień z tytułu rękojmi (art.584 p1i 2 kc).
Kupujący może płacić raty przed terminem płatności. W razie przedterminowej zapłaty kupujący może odliczyć kwotę, która odpowiada wysokości stopy procentowej obowiązującej dla danego rodzaju kredytów Narodowego Banku Polskiego (art. 585 k.c.).
Sprzedawca może odstąpić od umowy z powodu niezapłacenia ceny tylko wtedy, gdy kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat, a łączna suma zaległych rat przewyższa jedna piątą część umówionej ceny. W wypadku takim sprzedawca powinien wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin dodatkowy do zapłacenia zaległości z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy. Postanowienia umowne mniej korzystne dla kupującego są nieważne (art. 586 p2 k.c.).
Najem
Najem należy do instytucji prawa zobowiązań, jednakże ze względu na przedmiot jego zainteresowania, którym są przeważnie pomieszczenia (lokale), swoimi cechami zbliżony jest do instytucji prawa rzeczowego.
Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz (art.659 p.1 k.c.).
Stosunek najmu zawiązuje się na podstawie umowy. Umowa której przedmiotem jest rzecz ruchoma, może być zawarta w dowolnej formie pisemnej lub ustnej, a nawet poprzez dorozumienie. Jednakże taka umowa najmu nieruchomości sporządzana na czas dłuższy niż rok powinna być stwierdzona na piśmie. W przypadku nie zachowanie formy pisemnej umowę uważa się za zawartą na czas oznaczony (forma ad eventum). Zatem najem może być zawarty na czas oznaczony bądź nieoznaczony. Z oznaczoności terminu wynika zakończenie przedmiotu najmu po końcu oznaczonego terminu. Nieoznaczoność sprawia, że strony mogą pozostawać w stosunku najmu nawet do lat dziesięciu. Po upływie tego okresu , umowę o najem można rozwiązać poprzez wypowiedzenie jej jednostronnym oświadczeniem woli. Jeżeli jednak strony nie chcą rozwiązywać tego stosunku i pragną nadal w nim ze sobą pozostać, wówczas stosunek istniejący między nimi zmienia jedynie swoją formę z nieoznaczoności na czas oznaczony.
W prawie polskim przyjmuje się zwyczaj sporządzanie umów w formie pisemnej dla zachowania przejrzystości stosunku prawnego, oraz w celach dowodowych. Obowiązek zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych obejmuje swym zasięgiem te umowy, których roczna wartość czynszu przekracza 2000 zł. Natomiast gdy w grę wchodzi okres krótszy najmu, a suma za ten okres będzie przewyższać wymienioną wcześniej kwotę, to również zawarcie takiej umowy będzie wymagać formy pisemnej ze względu na wartość materialną sporządzonej umowy. Ruchomości, które są przedmiotem najmu nie mogą być rzeczami zużywalnymi, gdyż korzystanie z nich nie miało by sensu gospodarczego innego, jak ich zużycie. Przykładem rzeczy zużywalnych są np. wyroby spożywcze. Różnica pomiędzy najmem ruchomości a rzeczy ruchomej polega na tym, że: przy najmie pomieszczenia wynajmujący zobowiązuje się nadto do jego ogrzewania, dostarczania wody czy światła. Usługi te sa dorozumiane w umowie najmu i nie stanowią jej odrębnego przedmiotu zobowiązania. Poza nimi umowa może także zobligować którąś ze stron do sprzątania pomieszczenia, czy pomalowania go. Wynajmujący ma obowiązek zapewnić najemcy niezbędną ochronę wobec osób trzecich, np. sąsiadów, spółnajemców, niezależnie od tego czy najemca posiada już jakąś ochronę czy nie.
Przy najmie rzeczy ruchomej tego typu co maszyny, służące dla celów produkcyjnych wynajmujący zobowiązany jest do ich konserwacji, lub wymiany gdyby zaistniała taka konieczność. Może odpowiadać również za niedopełnienie zobowiązania wynikającego z awarii urządzenia.
Wynajmujący nie musi być właścicielem rzeczy oddanej w najem. Jeżeli jednak wynajmujący w ten sposób (podnajem), nie odda rzeczy właściwemu najemcy, wówczas ten będzie mógł wytoczyć przeciwko niemu powództwo z art. 491 p1 k.c. Podnajem rzeczy lub lokalu nie może trwać dłużej niż sam najem. Wynajmujący w ten sposób nie może żądać od osoby trzeciej zaspokojenia z tego tytułu, gdyż ustawowo podnajem, czy użyczenie są czynnościami prawnymi bezpłatnymi (por. art. 668p2 k.c.). Umowa będzie ważna chociażby wynajmującemu nie przysługiwało żadne prawo do rzeczy. Najem jest umową konsensualną, wzajemną i odpłatną (por. art. 487 p2 k.c.). Do zawarcia umowy najmu dochodzi wówczas, gdy strony uzgodnią istotne jej składniki (essentialia negotii), czyli przedmiot najmu i czynsz. Bez zgody wynajmującego nie wolno najemcy czynić w rzeczy najętej zmian sprzecznych z umową lub przeznaczeniem rzeczy (por. art. 667 p 1 k.c.). Najem nie wygasa w skutek śmierci wynajmującego lub najemcy, lecz podlega on dziedziczeniu (por. wyrok. SN z 16 maja 1996r. III CZP 46/96). W miejsce zmarłego pojawiają się jego spadkobiercy przejmujący obowiązki wynikające ze stosunku najmu.
Dzierżawa
Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się odebrać rzecz do używania i pobierania z niej pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz (art. 693 p1 k.c.).
Stosunek umowy dzierżawy pokrywa się z przedmiotem najmu z tym wyjątkiem, że dzierżawa poza używaniem cudzej rzeczy pozwala także na pobieranie z niej pożytków. Zatem jest ona z tego względu istotnym uzupełnieniem umowy najmu.
Przedmiotem dzierżawy są bowiem nieruchomości lub ich części, ale również i prawa majątkowe dające ze swego tytułu pożytki lub ich całe zbiory (np. grunt, dom czynszowy, przedsiębiorstwo). Dzierżawa jest umową konsensualną i wzajemną, dochodzącą do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron. Przedmiotem dzierżawy może być tylko rzecz która przynosi ze swojej natury lub przeznaczenia wymierne korzyści, czyli mówiąc nieco inaczej zarabia na siebie.
Konieczną cechą dzierżawy jest jej odpłatność. Czynsz dzierżawy może być oznaczony nie tylko w pieniądzu, lecz także i w pożytkach wynikających z samej dzierżawy. Jeżeli czynsz będzie oznaczony w pożytkach, np. 1/4 uzyskanego zbioru, a dzierżawca bez swojej winy zbioru nie uzyska, wówczas obowiązku zapłaty tego czynszu nie ma.
Dzierżawę zawartą na czas dłuższy niż lat trzydzieści poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nie oznaczony. Jeżeli dzierżawa nieruchomości rolnej była zawarta na okres dłuższy niż trzy lata lub trwała faktycznie przez okres co najmniej dziesięciu lat, dzierżawcy przysługuje z mocy ustawy prawo pierwokupu w razie sprzedaży tej nieruchomości (art.695 p1i2 k.c.).
Czasowość dzierżawy podobnie jak i najmu należy do istoty umowy. W zasadzie może być zawarta w dowolnej formie. Jednakże dzierżawa nieruchomości na okres dłuższy niż rok wymaga od stron zachowania formy pisemnej. Niezachowanie tej formy oznacza zawarcie umowy na czas nie oznaczony (por. art. 660 k.c.). Bez zgody wydzierżawiającego dzierżawca nie może oddawać przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzierżawiać. W razie naruszenia powyższego obowiązku wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia (art.698 p1i2 k.c.). Tym różnią się od siebie najem i dzierżawa, gdyż w prawie najmu może zaistnieć podnajem (bezpłatne używanie). Dzierżawca z racji posiadania rzeczy może skarżyć osobę naruszająca jego posiadanie nie tylko o przywrócenie stanu poprzedniego rzeczy, ale także o zwrot pożytków z niej, które dzierżawiący odłączył od posiadanej rzeczy (orz. SN z 5 października 1967r.I CR 243/67).
Dzierżawca ma obowiązek dokonywania napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie nie pogorszonym (art.697 k.c.). W umowie dzierżawy ciężar ponoszenia napraw został rozłożony na strony tego stosunku nieco inaczej jak w umowie najmu. Dzierżawca ponosi koszty w związku ze swoim władaniem rzeczą połączonym z jej zwykłym użytkowaniem, lecz także na mim spoczywa obowiązek konserwacji rzeczy, czyli wszelkiego rodzaju większe naprawy które w umowie najmu obciążają wynajmującego.
W odróżnieniu od najmu, przy którym czynsz płatny jest z góry, czynsz dzierżawy należy płacić półrocznie z dołu, jeżeli z umowy lub zwyczaju nie będzie wynikało nic innego. Różnica wypływa stąd, że czynsz płaci się z dochodów uzyskanych z dzierżawy. Przedmiot dzierżawy należy zwrócić nie tylko w stanie nie pogorszonym, lecz także odpowiadającym wymaganiom prawidłowego zagospodarowania jej w czasie zwrotu. Tak więc przy zwrocie dzierżawie pola uprawnego w czasie zbiorów należy oddać pole z jego zasiewami lub też z jego pożytkami. Dzierżawca natomiast nie odpowiada za pogorszenie przedmiotu dzierżawy nie zależnego od niego samego.
Zlecenie
Przedmiotem umowy zlecenia jest zobowiązanie do dokonania jedynie określonej czynności prawnej, nie zaś każdej czynności. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do zachowania należytej staranności w przedmiocie samego zlecenia. Zatem staranność wykonanej usługi nie ogranicza się w tym przypadku do jej samego wykonania, lecz również do wykonania go w sposób nie budzący zastrzeżeń. Poza tym zleceniobiorca powinien wykonać powierzone mu zobowiązanie osobiście. Tym samym umowa zlecenie ma nieco szerzej nakreślone kompetencje niż to ma miejsce w umowie o dzieło. Natomiast w stosunku do umowy o pracę, umowa zlecenie jest zawężona o zakres ubezpieczeń społecznych, których swym zasięgiem nie obejmuje, jak również stosunek zależności pomiędzy pracownikiem a pracodawcą.
Umowa zlecenie z reguły określa rodzaj wykonywanej usługi. W zasadzie nie może polegać na pozostawaniu do dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco. Taki sposób wykonywania usługi przemawiać będzie za kwalifikowaniem jej jako umowy o pracę. Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Jeżeli nie ma obowiązującej taryfy co do usługi i nie umówiono się co do wysokości wynagrodzenia, to wówczas gratyfikacja powinna odpowiadać wykonanej pracy (por. art.735 k.c.). Zleceniodawca powinien na żądanie przyjmującego je, udzielić mu odpowiedniej zaliczki na wydatki wymagane przy wykonaniu zlecenia (por.art.743 k.c.). Jeżeli więc z braku takiej zaliczki zleceniobiorca sam je pokrył, to należy mu się zwrot kosztów przez niego poniesionych wraz z odsetkami za okres wypłaty zaliczki. Brak zaliczki może stanowić podstawę do wstrzymania się z wykonaniem zlecenia lub nawet ważny powód wypowiedzenia zlecenia przez przejmującego je.
Przyjmujący zlecenie może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, jeżeli nie ma możności uzyskania jego zgody, a zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że dający zlecenie zgodziłby się na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy (art.741 k.c.). W razie odpłatnego zlecenia wynagrodzenie należy się przyjmującemu dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych (np. bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia lub działanie przestępcze). Gdyby wykonanie zlecenia stało się niemożliwe z przyczyn niezależnych od obu stron, przyjmującemu należy się co najmniej zwrot wydatków i nakładów poczynionych w celu należytego wykonania zlecenia (art.742 k.c.).
Zlecenie może wypowiedzieć każda ze stron, jest to bowiem stosunek oparty na wzajemnym zaufaniu. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten już zdążył poczynić w celu należytego wykonania zlecenia. W razie odpłatnego zlecenia zleceniodawca obowiązany jest uiścić zleceniobiorcy część wynagrodzenia odpowiadająca jego dotychczasowym czynnościom. Jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę wynikłą z rozwiązania stosunku zleceniowego. Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, zleceniobiorca jest odpowiedzialny za wynikłą z tego powodu szkodę (por. art. 746 p1,2,3 k.c.).
W braku odmiennej umowy zlecenie nie wygasa ani wskutek śmierci dającego zlecenie, ani wskutek utraty przez niego zdolności do czynności prawnych. Jeżeli jednak, zgodnie z umową, zlecenie wygasło, przyjmujący zlecenie powinien, gdyby z przerwania powierzonych mu czynności mogła wyniknąć szkoda, prowadzić te czynności nadal, dopóki spadkobierca albo przedstawiciel ustawowy dającego zlecenie nie będzie mógł zarządzić inaczej. Natomiast zlecenie wygasa na wskutek śmierci osoby przyjmującej zlecenie, chyba że z samej umowy wynikało by inaczej. Wówczas osoba wskazana taką umową może przejąć zobowiązanie wynikające z umowy (por.art.747, 748, 749 k.c.).
Umowa o dzieło
Przedmiotem umowy o dzieło jest wykonanie dzieła będącego osiągnięciem określonego z góry efektu (por. art.627 k.c.). Rezultat ten może mieć zarówno charakter materialny (np. zbudowanie stodoły, wykopanie dołu, uszycie sukienki), jak i niematerialny (np. zrobienie fotografii, namalowanie obrazu), utrwalony w jakiejkolwiek formie fizycznej (ucieleśniony) lub nie ucieleśniony (np. wykonanie koncertu, przedstawienia). Dzieło powinno posiadać byt samoistny, niezależny od działania wykonawcy (twórcy), powinno mieć możność oderwania się od jego osoby i uzyskania samodzielnej wartości w obrocie. Umowy o prace projektowe są w rozumieniu art. 627-646 k.c.. umowami o dzieło. Natomiast umowa o nadzór autorski, który ma charakter czynności-serwisu w stosunku do dzieła, jakim jest dokumentacja projektowa, jest w myśl art. 750 k.c.. umową zlecenia. Wynik działalności wykonawcy (dzieła) powinien mieć postać, w jakiej poprzednio nie istniał. Dzieło jest zawsze wynikiem przyszłej działalności wykonawcy, przy czym wytworzenie dzieła strony uważają za pewne. Przedmiot, o który umawiają się zamawiający i przyjmujący zamówienie, musi być uściślony, choć niekoniecznie utrwalony materialnie. Wymóg oznaczenia dzieła w umowie może być spełniony w rozmaity sposób, np. przez odwołanie się do wzoru, posłużenie się planem (rysunkiem) lub przez opis z użyciem jednostki miary, wagi itp. Jeżeli zamiarem zamawiającego jest uzyskanie utworu muzycznego w drodze zawarcia z wykonawcą (twórcą) umowy o dzieło, wówczas konstruując treść takiej umowy czyli utwór należy uwzględnić zarówno cechy konstytutywne utworu (np. o czym ma on być), jak i elementy przedmiotowo istotne odpowiadające naturze kształtowanego stosunku prawnego (np. koszty utworu).
Essentialia negotii (istota czynności prawnej) umowy o dzieło, której przedmiotem jest egzemplarz utworu lub utwór łącznie z egzemplarzem, to przede wszystkim: rodzaj (kategoria) utworu, postać ustalenia utworu, forma rozporządzenia nim, zakres korzystania (eksploatacja) i wynagrodzenie. Brak wyszczególnionych powyżej elementów takiej umowy, z wyjątkiem wynagrodzenia rodzi uzasadnioną wątpliwość w kwestii, co jest przedmiotem takiego zobowiązania, czy jest nim dzieło, czy też utwór (egzemplarz utworu).
Umowa o dzieło, jak i również innym jej rodzajem nie może być nigdy "wyleczenie" pacjenta. Jeżeli jednak lekarz zobowiązuje się do osiągnięcia rezultatu (a wiec złoży przyrzeczenie rezultatu zawierając umowę o dzieło czy umowę gwarancyjną) i rezultatu tego nie osiągnie, to mimo dołożenia należytej staranności i postępowania lege artis (zgodnie z zasadami sztuki) ponosi odpowiedzialność za wyrządzenie pacjentowi szkody, tak jak za działanie podjęte bez zgody pacjenta, jeśli bez takiego zobowiązania ze strony lekarza pacjent nie wyraziłby zgody na zabieg. Zobowiązanie lekarza ma charakter rezultatu, jak zwłaszcza w przedmiocie chirurgii estetycznej, podjętej na zdrowym organie. Pacjentowi nie chodzi bowiem wówczas o leczenie, lecz o rezultat (poprawienie linii, plastykę piersi, lifting twarzy, usunięcie tzw. błędu piękności). Podobnie zobowiązanie stomatologa do ekstrakcji zębów czy wykonania lub założenia protez dentystycznych traktuje się jako zobowiązanie rezultatu.
Cechą charakterystyczną umowy o dzieło jest uzyskanie wyniku (rezultatu) określonego w umowie, przy czym osiągniecie tego rezultatu musi zależeć wyłącznie od zobowiązanego.
Niedopuszczalne przyznanie prawa do wypowiedzenia umowy o dzieło na mocy uzgodnienia stron. Tego rodzaju postanowienie wykraczałoby bowiem poza granice swobody kontraktowej wyznaczone według art. 3531 k.c.. m.in. przez kryteria właściwości (natury) stosunku prawnego wynikającego z umowy o dzieło. Nie będzie umową o dzieło wielokrotne, systematyczne świadczenie pracy, nawet gdy zmierza do osiągnięcia określonych rezultatów, gdyż z prawnego punktu widzenia jest to juz umowa zlecenia. Zawarcie umowy o dzieło podlega ogólny regułom dotyczącym umów, zatem według kodeksu cywilnego nie wymaga formy szczególnej. Stosunek prawny stron kończy się wraz z wypełnieniem świadczeń obu kontrahentów. Ponieważ podczas wykonywania dzieła potrzeby zamawiającego mogą się zmienić, jest przyjęte w prawie iż może on w każdym czasie od ukończenia dzieła odstąpić od umowy przez jednostronne oświadczenie woli, z zastrzeżeniem co do umówionego wynagrodzenia. Wszelkie roszczenia z tytułu umowy przedawniają się po dwóch latach, zarówno wówczas gdy służą zamawiającemu jak przyjmującemu zamówienie.
Spółka cywilna
Spółka uregulowana w kodeksie cywilnym powszechnie nazywana jest spółką prawa cywilnego lub spółką cywilną. Wspólnicy, którzy zawarli umowę spółki cywilnej zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony (art.860 k.c.). Wynika z tego, że osoby te prowadzą wspólną działalność gospodarczą. Cel gospodarczy spółki cywilnej to jedna z cech różniących tę postać spółki od spółek prawa handlowego.
Podstawy spółki cywilnej
Spółka cywilna powstaje poprzez zawarcie umowy przez wspólników. Dla istnienia spółki cywilnej wymagana jest obecność dwóch wspólników, ponieważ umowa jest czynnością prawną, w której biorą udział dwie strony. Gdyby w spółce cywilnej działała tylko jedna osoba nie można byłoby mówić o jakiejkolwiek wspólności (można ją wyinterpretować z definicji spółki cywilnej zawartej w kodeksie cywilnym). Przepisy o spółce cywilnej nie zabraniają tworzenia spółki cywilnej zarówno przez osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Wspólnicy zobowiązani są do wnoszenia określonych wkładów, to decyduje o tym, że umowa spółki cywilnej jest odpłatna.. Do essentiallia negotii umowy spółki należy określenie celu gospodarczego, a także zobowiązanie się każdego ze wspólników do oznaczonych działań. Charakterystyczną cechą umowy spółki cywilnej jest wspólny cel, którego nie posiadają inne umowy z zakresu prawa zobowiązań. Umowa spółki cywilnej jako czynność prawna, dochodząca do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron umowy, ad probationem powinna być stwierdzona pismem (art.860 2 k.c.). Brak zastosowania takiej formy nie prowadzi do nieważności umowy, ponieważ ustawa nie przewiduje tutaj rygoru nieważności.
Wspólny cel gospodarczy może obejmować, oprócz zysku, inne korzystne rezultaty w sferze majątkowej wspólników. Cel spółki cywilnej jest wspólny, dlatego każdy ze wspólników powinien dochować staranności w jego osiąganiu.
Kolejną charakterystyczną cechą spółki cywilnej jest to, że jest to umowa wielostronna. Większa ilość wspólników może spowodować efektywniejsze osiągnięcie zamierzonego celu. Brak jest przepisu, który przyznawałby spółce cywilnej osobowość prawną. Według art. 33 k.c. osobą prawną jest Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Wobec tego nie można do spółki cywilnej stosować przepisów o osobach prawnych. Spółka cywilna nie może we własnym imieniu nabywać praw, zaciągać zobowiązań, pozywać i być pozywana (a contrario art. 8 KSH dotyczący spółki osobowej). Kodeks spółek handlowych w art. 551 2 zezwala na przekształcenie spółki cywilnej w spółkę handlową przez jej wspólników. Spółka cywilna, której przychody netto ze sprzedaż towarów lub świadczenia usług w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły równowartość w walucie polskiej co najmniej 400 000 EURO powinna być zgłoszona do sądu rejestrowego. Z chwilą wpisu do rejestru spółka cywilna staje się spółką jawną (art. 26 4 w zw. z art. 26 1 KSH).
Spółki cywilnej nie można zakwalifikować jako przedsiębiorcy. Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą. Według ustawy z 19.11.1999r. Prawo działalności gospodarczej, za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 2 ust. 3). Z kolei według ustawy z 20.8.1997r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (11), wpisowi do rejestru przedsiębiorców podlegają, gdy chodzi o działalność gospodarczą realizowaną na podstawie umowy spółki cywilnej, poszczególni wspólnicy, wraz ze wzmianką o prowadzeniu tej działalności z innymi podmiotami (art. 36 i 38). Wobec tego określenie przedsiębiorca należy stosować tylko i wyłącznie do wspólników spółki cywilnej, a nie do umowy spółki.
Majątek spółki
Wkład, który wnosi do spółki wspólnik, może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw. Możliwe jest, aby wkład polegał na świadczeniu usług przez danego wspólnika. Wszelkie zasady dotyczące wnoszenia tego wkładu do spółki powinna określać umowa spółki. Domniemanie ustawowe wskazuje, że wkłady te mają jednakową wartość (art.861 2 k.c.). Jeżeli wkład jest określony w postaci praw to stosuje się do niego odpowiednio przepisy o sprzedaży (art. 862 zd. 1 k.c.). Co do rzeczy wniesionych stosuje się przepisy o najmie (art. 862 zd.2 k.c.). Natomiast wniesienie wkładu pieniężnego może nastąpić w gotówce albo w formie bezgotówkowej. Wkład polegający na świadczeniu usług powinien zostać określony w umowie spółki. Zgromadzony majątek jest wspólny dla wszystkich wspólników. Art. 863 k.c. określa tę współwłasność jako łączną. Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani w poszczególnych jego składnikach. Nie może również domagać się podziału wspólnego majątku w czasie trwania spółki. Wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziałów w poszczególnych składnikach tego majątku. Może jednak wypowiedzieć udział wspólnika w spółce na trzy miesiące do przodu, jeżeli uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania (art. 870 k.c.).
Odpowiedzialność wspólników
Wspólnicy odpowiadają solidarnie, nie tylko wyodrębnionym majątkiem wspólnym, ale i każdy z nich własnym majątkiem nie należącym do wspólności. Do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom (art. 778 KPC). Odpowiedzialność solidarna dotyczy zobowiązań powstałych w okresie istnienia spółki, a rozwiązanie spółki czy wystąpienie wspólnika z niej nie niweczy tej odpowiedzialności, natomiast majątkiem osobistym wspólnik nie odpowiada za zobowiązania, które powstały przed jego przystąpieniem do spółki. Każdy ze wspólników jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach (art. 867 1 zd.1 k.c.).
Sprawy spółki
Według art. 865 każdy wspólnik jest zobowiązany, a tym bardziej uprawniony do prowadzenia spraw spółki (argumentum a maiori ad minus). Cel spółki jest wspólny, więc powinni oni podejmować uchwały jednomyślnie. Inny sposób prowadzenia spółki może być przyjęty w umowie lub uchwale wspólników, jednak zasadą jest, że każdy z nich jest tak samo umocowany do reprezentowania spółki, jak i do prowadzenia jej spraw. Za prowadzenie spraw spółki wspólnicy nie otrzymują wynagrodzenia, ponieważ jest to ich obowiązek, wynikający z istoty spółki cywilnej, ich korzyścią jest udział w zyskach lub inna korzyść gospodarcza. Zawarcie umowy o pracę wspólnika ze spółką możliwe jest jedynie wtedy, gdy praca miałaby być świadczona poza obowiązkiem osobistego prowadzenia spraw spółki. Każdy wspólnik bez uprzedniej uchwały wspólników może prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu zwykłych czynności spółki (art.865 2 zd.1 k.c.). Jeżeli jednak przed zakończeniem danej sprawy przynajmniej jeden ze wspólników sprzeciwiłby się temu, to potrzebna jest w tym przypadku uchwała wspólników (art.865 2 zd.2 k.c.).
Umocowany do działania w charakterze przedstawiciela dokonuje w imieniu wspólników czynności prawnych z osobami trzecimi. Z mocy prawa jest nim każdy wspólnik, w takim zakresie, w jakim jest on uprawniony do prowadzenia spraw spółki (art.866 k.c.). Umowa spółki lub uchwała wspólników może określić w inny sposób zakres reprezentacji, może wyłączyć lub ograniczyć uprawnienie wspólnika, może też powierzyć reprezentację osobie trzeciej prowadzącej sprawy spółki.
Zmiany w spółce cywilnej
Wspólnik może wystąpić ze spółki przez wypowiedzenie udziału, jeżeli spółka zawarta jest na czas nie oznaczony, to może on wypowiedzieć swój udział na trzy miesiące przed końcem roku obrachunkowego (art. 869 1 k.c.). Kodeks cywilny w art. 353¹ przewiduje swobodę umów, dlatego możliwe jest, że wspólnicy ustalą w umowie inny termin wymagany dla wypowiedzenia. Z ważnych powodów, wypowiedzenie może mieć skutek natychmiastowy, mimo tego, że spółka została zawiązana na czas oznaczony. Tym samym zastrzeżenie któregokolwiek z wspólników jest nieważne i nie wywołuje żadnych skutków (art.869 2 k.c.).
Występującemu wspólnikowi zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania. W pieniądzu jest mu wypłacana wartość jego wkładu oznaczonego w umowie spółki. Jeżeli brak jest takiego oznaczenia, to wypłaca się mu wartość jaką miał wkład w chwili wniesienia go do umowy spółki. Występujący wspólnik nie może żądać zwrotu wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika (art. 871 1 k.c.).
Możliwe jest zastrzeżenie w umowie, że w razie śmierci jednego ze wspólników, na jego miejsce wejdą do spółki jego spadkobiercy. Jest to wstąpienie z mocy prawa (ipso iure). Spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę, która by wykonywała ich prawa.
Rozwiązanie spółki cywilnej
Przyczyny zakończenia działalności spółki mogą być określone w umowie spółki. Możliwe jest też taka sytuacja, że pomimo zaistnienia przewidzianych w umowie przyczyn rozwiązania spółki będzie trwała ona nadal. Musi to nastąpić za zgodą wszystkich wspólników. W takim wypadku poczytuje się, że umowa spółki została przedłużona na czas nie oznaczony (art. 873 k.c.). Umowa spółki może również ulec rozwiązaniu przez zgodną uchwałę wspólników, gdy pozostał w niej tylko jeden wspólnik lub gdy osiągnięcie zamierzonego celu stało się niemożliwym. Ponadto każdy wspólnik, powołując się na ważne powody, może żądać rozwiązania spółki przez sąd (art. 874 1 k.c.). Wyrok sądu ma w tym przypadku charakter prawo kształtujący i jest skuteczny ex nunc. Spółka ulega także rozwiązaniu, gdy zostanie ogłoszona upadłość wspólnika (art. 874 2 k.c.).
Wspólność majątkowa spółki w czasie jej funkcjonowania ma charakter łączny. W przypadku rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 875 1 k.c.). Jest to drugi rodzaj współwłasności przewidziany w art. 196 k.c.. Udziały współwłaścicieli są równe, a każdy z nich może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli ( art. 197 w zw. z art. 198 k.c.). Wkłady są zwracane wspólnikom po zapłaceniu wszystkich długów z pozostałego majątku. Do tych rozliczeń stosuje się zasady dotyczące wystąpienia wspólnika ze spółki. Zatem wspólnikowi zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do wspólnego majątku oraz wartość wkładu oznaczonego w umowie spółki lub w razie braku jego oznaczenia wartość wkładu, jaką miał on w chwili wniesienia do spółki (art. 871 1 w zw. z art. 875 2 k.c.). Pozostała nadwyżka wspólnego majątku dzielona jest między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki (art.875 3 k.c.). Gdyby jednak majątek spółki nie wystarczał na pokrycie długów, wspólnicy powinni je pokryć w stosunku, w jakim uczestniczą w stratach. Możliwe jest, na zasadzie swobody umów, że wspólnicy inaczej wyznaczą w umowie spółki sposób rozliczeń w razie jej rozwiązania.
Ubezpieczenia
Umowa ubezpieczenia jest umową nazwaną, której celem jest uregulowanie działalności ubezpieczeniowej. Treścią umowy jest zobowiązanie ubezpieczyciela do spełnienia określonego świadczenia na wypadek zajścia przewidzianego w umowie wypadku oraz zobowiązanie ubezpieczającego do zapłaty składki. Jest to umowa zobowiązująca, odpłatna, losowa oraz kwalifikowana w ten sposób, iż dotyczy podmiotów zawodowo wykonujących działalność ubezpieczeniową.
Rozpowszechnione jest stosowanie ogólnych warunków ubezpieczeń, a zawierane umowy są najczęściej umowami adhezyjnymi. Ubezpieczenia mogą być:
1) ubezpieczenia majątkowe – dotyczące np. ubezpieczenia mienia w zakresie pojazdów mechanicznych (tzw. autocasco) albo odpowiedzialności cywilnej w tym samym zakresie (tzw. OC),
2) ubezpieczenia osobowe – „na życie” (śmierć ubezpieczonego lub dożycia określonego wieku) albo „następstw nieszczęśliwych wypadków” (np. uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć tzw. NW).

17. Zasady prowadzenia działalności gospodarczej.
Ustawa z dnia 19 listopada 1999 roku -Prawo działalności gospodarczej opiera się na trzech zasadach:
- wolności podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej , o czym traktuje art. 5 wspomnianej ustawy;
- równości przedsiębiorców ( art. 1 i art. 5);
- uczciwej konkurencji i ochrony słusznych praw konsumentów (art.8).
Zasada wolności gospodarczej-określona w artykule 5 wywodzi się zaś z zasady swobody działalności gospodarczej zawartej w Traktacie o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (art. 43-49).
18. Pojęcie przedsiębiorcy.
Zgodnie z art. 2 ust.2 i 3 ustawy przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Pojęcie przedsiębiorcy i jego oznaczenie zostało także zdefiniowane w Kodeksie cywilnym, mocą ustawy nowelizacyjnej z dnia 14 lutego 2003. (Dz.U. Nr 49 z 2003, poz.408), obowiązującej od 25 września 2003.
Zgodnie z art.43 KC przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędącą osobą prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

19. Krajowy Rejestr Sądowy.
Do rejestru wpisuje się następujących przedsiębiorców:
1) osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą,
2) spółki jawne,
3) spółki komandytowe,
4) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
5) spółki akcyjne,
6) spółdzielnie,
7) przedsiębiorstwa państwowe,
8) jednostki badawczo-rozwojowe,
9) przedsiębiorcy zagraniczni w rozumieniu przepisów o zasadach prowadzenia na terytorium RP działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne,
10) towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych,
11) inne osoby prawne jeżeli prowadzą działalność gospodarczą i podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców,
12) oddziały zagraniczne spółek akcyjnych i z o.o., komandytowo-akcyjnych działających w Polsce,
13) główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń,
14) spółki partnerskie,
15) spółki komandytowo-akcyjne
Rejestr przedsiębiorców składa się z 6 działów:
I. w dziale I wpisuje się dane pozwalające na identyfikację podmiotów, takie jak: oznaczenie formy, numeru REGON czy poprzedni numer rejestru sądowego a także dane jak siedziba i adres, założyciele, wspólnicy oraz ilość posiadanych przez nich udziałów, akcjonariuszy posiadających akcje imienne, fundatorów, wysokość kapitału zakładowego lub akcyjnego, nazwę, czas na jaki podmiot został utworzony, datę statutu itd.
II. w dziale II wpisuje się dane o charakterze instytucjonalno-organizacyjnym: reprezentacja podmiotu, organy nadzoru, dane dotyczące prokurentów,
III. dział III zawiera dane związane bezpośrednio z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością, np. przedmiot działania wg Europejskiej Klasyfikacji Działalności, informacje o sprawozdaniach finansowych, bilansach, rachunkach zysków i strat, informacje o opinii biegłego rewidenta, sprawozdania z działalności, informacje o złożeniu uchwały lub postanowienia o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego czy podziale zysku, posiadane udziały i akcje innych spółek,
IV. w dziale IV zamieszcza się dane dotyczące obciążeń przedsiębiorcy np. zaległości podatkowych i celnych objętych egzekucją, zaległości na rzecz ZUS objęte egzekucją, wierzycieli podmiotu oraz ich wierzytelności pod warunkiem posiadania tytułu wykonawczego i niespełnienia zobowiązania w ciągu 30 dni od wysłania wezwania do zapłaty, informacje o zarządzeniach tymczasowych dotyczących roszczeń dochodzonych przeciwko podmiotowi, informacje o wnioskach o otwarciu postępowania układowego lub upadłościowego, osobę syndyka,
V. w dziale V znajdują się informacje o powołaniu i odwołaniu kuratora,
VI. dział VI wiąże się z zakończeniem przez przedsiębiorcę działalności i zawiera informacje o otwarciu i zakończeniu likwidacji, ustanowieniu zarządu i zarządu komisarycznego, osobę likwidatora lub zarządcy czy zarządcy komisarycznego, informacje o połączeniu z innymi podmiotami, numer i datę zawiadomienia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o braku zastrzeżeń co do łączenia lub przekształcenia podmiotu.

20. Rodzaje spółek według kodeksu spółek handlowych – cechy podstawowe.
Na rynku funkcjonuje wiele różnych przedsiębiorstw, które różnią się od siebie formą prawną, przedmiotem działania lub wielkością. Biorąc pod uwagę formę prawną przedsiębiorstwa możemy wyróżnić przedsiębiorstwa jednoosobowe, spółki, spółdzielnie oraz przedsiębiorstwa państwowe.
Spółka jawna to osobowa spółka handlowa. Nie posiada ona osobowości prawnej, ale przepisy kodeksu spółek handlowych nadają jej niektóre cechy osoby prawnej. Z jednej strony spółka jawna może zawierać umowy czy występować przed sądem jako strona, posiada również swój majątek, więc posiada cechy osoby prawnej, z drugiej jednak strony wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Spółka jawna, tak jak inne spółki handlowe, jest wpisywana do rejestru przedsiębiorców oraz prowadzi działalność pod wspólną nazwą. W jej nazwie muszą być wymienione nazwiska wspólników lub przynajmniej nazwisko i pierwsza litera imienia jednego lub kilku wspólników, wspólników także słowa „spółka jawna” lub skrót „sp.j.”. Wspólnicy spółki jawnej sporządzają na piśmie umowę, której warunki mogą być zmieniane za zgodą większości wspólników. Umowa spółki określa wysokość wkładu wspólników, który może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny, ponieważ wkładem może być też wykonywanie pracy na rzecz spółki. Spółka może być reprezentowana, zgodnie z umową spółki przez jednego, kilku lub wszystkich wspólników, nie powołuje się w niej organów spółki oraz nie można też powierzyć prowadzenia spraw spółki osobie niebędącej wspólnikiem.
Spółka komandytowa jest najmniej rozpowszechnioną formą spółek działających Polsce. Jej najważniejszą jej cechą, wyróżniającą ją od innych spółek jest to, że za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada przynajmniej jeden wspólnik, zwany komplementariuszem, całym swoim majątkiem, a inni wspólnicy tylko do wysokości wniesionego wkładu. Nazwa spółki komandytowej składa się z nazwiska i imienia jednego lub kilku wspólników odpowiadających za zobowiązania spółki całym majątkiem osobistym. W jej nazwie musi znaleźć się także dopisek „spółka komandytowa”. Wspólnicy tej spółki zawierają umowę spółki, która musi mieć charakter aktu notarialnego.
Spółka komandytowo-akcyjna ma na celu prowadzenie działalności pod własną nazwą. Za jej zobowiązania odpowiada bez ograniczenia przynajmniej jeden wspólnik, a co najmniej jeden jest akcjonariuszem, który nie odpowiada za zobowiązania spółki. Kapitał zakładowy takiej spółki powinien wynosić, co najmniej 50 000 zł. Do powstania spółki komandytowo-akcyjnej konieczne jest sporządzenie statutu spółki, który powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego, notarialnego osoby go podpisujące są założycielami spółki. Spółkę reprezentują komplementariusze, których mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono tego prawa. Akcjonariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik. Każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki, jednak statut spółki może przewidywać, że prowadzenie jej spraw powierza się jednemu albo kilku komplementariuszom. W spółce komandytowo-akcyjnej można ustanowić radę nadzorczą, a jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób jej ustanowienie jest obowiązkowe. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie, które jest organem każdej spółki komandytowo-akcyjnej. Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu mają akcjonariusze i komplementariusze.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest tworzona w prawie każdym celu, nie tylko gospodarczym, przez jedną lub więcej osób. Zawiązanie takiej spółki następuje w pięciu etapach. W etapie pierwszym wspólnicy sporządzają umowę spółki, a jeżeli spółka utworzona jest przez jedną osobę sporządzany jest akt założycielski. Taka umowa jest ważna tylko wtedy, gdy zostanie sporządzona w formie aktu notarialnego. Od tego momentu powstaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji reprezentowana przez zarząd spółki lub pełnomocnika. W drugim etapie wspólnicy wnoszą do spółki kapitał zakładowy, który ma postać udziałów. Minimalny kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością określa kodeks spółek handlowych nie może on być mniejszy niż 50 000 zł, a pojedynczy udział nie może być mniejszy niż 500 zł. O liczbie posiadanych udziałów przez jednego udziałowca określa sporządzona przez nich umowa. Wspólnicy mogą również wnosić swój udział w postaci niepieniężnej, który wówczas nazywany jest aportem. Takim przypadku należy w umowie spółki zapisać imię i nazwisko takiego udziałowca oraz wszystko, co wniósł on do spółki, a także liczbę i wysokość udziałów przyznanych mu za aport. Powołanie zarządu, który będzie reprezentował spółkę na zewnątrz, to trzeci etap powstawania spółki. W etapie czwartym następuje wybór organów nadzoru spółki. W umowie spółki określa się czy i jakie organy będą sprawować nadzór nad działalnością spółki. Takimi organami może być rada nadzorcza, komisja rewizyjna albo obie jednocześnie. Najważniejszym organem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest zgromadzenie wspólników, który jest niewybieralny i stanowią go wszyscy wspólnicy. Zgromadzenie wspólników podejmuje najważniejsze dla spółki uchwały w sprawach określonych z jednej w kodeksie spółek handlowych, zaś z drugiej strony w umowie spółki. Uchwały są podejmowane w jawnym głosowaniu większością głosów. Etap piąty kończy tworzenie spółki. Zarząd spółki zgłasza fakt powstania spółki do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Do zgłoszenia spółki dołącza się umowę spółki, pisemne oświadczenie członków zarządu spółki, iż wszystkie udziały zostały wpłacone, listę wspólników oraz liczbę i wysokość udziałów przez nich wniesionych. Należy również dołączyć złożone wobec sądu lub poświadczone notarialnie wzory podpisów członków zarządu. Po zarejestrowaniu spółka nabywa osobowość prawną, a wszelkie zmiany danych zamieszczonych w zgłoszeniu zarząd powinien zgłosić sądowi rejestrowemu oraz powinien w terminie dwóch tygodni złożyć we właściwym urzędzie skarbowym poświadczony przez siebie odpis umowy spółki.
Spółka akcyjna powstaje w wyniku sporządzenia i podpisania przez jednego lub kilku założycieli statutu spółki. Statut jest dokumentem posiadającym formę aktu notarialnego. Spółka zostaje wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego, po czym nabywa osobowość prawną. Drugim krokiem koniecznym do powstania spółki akcyjnej jest zebranie kapitału zakładowego, który nie może być mniejszy niż 500 tys. zł. Składa się on z akcji o tej samej wartości każda, jednak ich wartość nominalna nie może być mniejsza niż 1 zł. Akcje mogą być imienne lub na okaziciela. Akcjonariusze odpowiadają za zobowiązania spółki jedynie do wysokości wniesionego wkładu. Organami spółki akcyjnej są walne zgromadzenie akcjonariuszy, rada nadzorcza i zarząd. Walne zgromadzenie podejmuje decyzje w najważniejszych sprawach dotyczących spółki poprzez uchwały. Nadzór nad spółką akcyjną we wszystkich przypadkach sprawuje rada nadzorcza, składająca się, z co najmniej trzech członków powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie. Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków, wybieranych przez radę nadzorczą. Członkiem zarządu może zostać osoba, która nie jest akcjonariuszem. Ustanowienie zarządu i rady nadzorczej jest kolejnym krokiem warunkującym powstanie spółki akcyjnej. Ostatnim krokiem jest rejestracja spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym.

21. Podstawowe zasady prawa upadłościowego i naprawczego.
Prawo upadłościowe i naprawcze, które uchyliło pochodzące z lat 30. XX w. prawo upadłościowe oraz prawo u postępowaniu układowym, umożliwia w sposób optymalny rozwiązywanie problemów związanych z niewypłacalnością przedsiębiorców oraz innych podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym. W przeciwieństwie do uchylonego prawa upadłościowego nowe prawo upadłościowe i naprawcze umożliwia nie tylko zaspokojenie wierzycieli niewypłacalnego dłużnika w drodze egzekucji uniwersalnej kierowanej do jego majątku, lecz także pozwala na dokonanie w szerokim zakresie restrukturyzacji przedsiębiorstwa i zobowiązań niewypłacalnego dłużnika w celu przywrócenia mu zdolności konkurowania na rynku. Rozwiązania przyjęte w prawie upadłościowym i naprawczym stwarzają korzystne warunki do utrzymania miejsc pracy i rozwoju przedsiębiorczości.
Podstawową zasadą prawa upadłościowego i naprawczego jest obowiązek takiego prowadzenia postępowania, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy za tym przemawiają - dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.

Czy tekst był przydatny? Tak Nie

Czas czytania: 196 minut

Ciekawostki ze świata