Zbiorowość statystyczna to zbiór elementów podobnych, lecz nie identycznych pod względem określonej cechy objętych badaniem statystycznym.
Jednostka statystyczna jest to poszczególny element wchodzący w skład badanej zbiorowości statystycznej. Jednostka statystyczna powinna być precyzyjnie określona pod względem rzeczowym, (co? Kto?), Przestrzennym (gdzie?) I czasowym, (kiedy?). Badana zbiorowość musi być jednoznacznie określona, tzn. musi być jednorodna, tzn. składająca się z jednostek poddanych z tych samych przyczyn głównych, głównych zróżnicowanie między jednostkami spowodowane jest działaniem przyczyn ubocznych.
Rozróżniamy 2 rodzaje zbiorowości statystycznej: zbiorowość generalna (populacja) i zbiorowość próbna (próba). Zbiorowość generalną tworzą wszystkie możliwe elementy spełniające określone warunki. Zbiorowość próbna jest podzbiorem zbiorowości generalnej obejmuje ona część jej elementów wybranych do próby w określony sposób. Podlega ona badaniom, a wyniki uzyskane na jej podstawie uogólniane są na zbiorowość generalną.
Cechy statystyczne można najogólniej podzielić na stałe i zmienne.
Cechy stałe opisują jednostki pod wzgl. rzeczowym, (co?), Czasowym, (kiedy?) Przestrzennym (gdzie?). Cechy stałe są wspólne. Nie podlegają one badaniu, a jedynie decydują o zaliczeniu jednostek do określone zbiorowości.
Cechy zmienne podlegają badaniu statystycznemu, są to właściwości, którymi różnią się poszcz. jednostki statystyczne. Dzielimy je na jakościowe (niemierzalne) i ilościowe (mierzalne). Cech jakościowych nie można zmierzyć, lecz tylko określić słownie, np. płeć, kolor włosów, pochodzenie społeczne.
Rodzaje badań statystycznych
Rozróżniamy 3 metody badań statystycznych, a mianowicie: I. Badania pełne (całościowe, wyczerpujące) obejmujące wszystkie jednostki danej zbiorowości statystycznej. II. Badania niepełne (częściowe, reprezentacyjne) obejmujące niektóre jednostki. III. Szacunki interpolacyjne i ekstrapolacyjne.
Badania ciągłe - wówczas, gdy zmieniające się w czasie zjawisko i procesy są obserwowane i analizowane sukcesywnie i nieprzerwanie, np. ewidencja księgowa przedsiębiorstwa.
Badania okresowe są podejmowane w zazwyczaj ściśle określonych odstępach czasu (np. powszechne spisy ludności, co 10 lat, czy pow. spisy rolne, co 6 lat).
Badania doraźne są przeprowadzane w szczególnych okolicznościach, spowodowanych z reguły nieprzewidzianymi przyczynami, np. nasilenie się zachorowań, straty spowodowane klęskami lub bieżące potrzeby w zakresie analizy rynku, preferencji politycznych itp. Wśród metod badania pełnego wyróżniamy spisy oraz rejestrację bieżącą.
Badania częściowe (reprezentacyjne) dzielą się na ogólne badania ankietowe i monograficzne. Z badaniem ankietowym mamy do czynienia wówczas, gdy informacje o zbiorowości są gromadzone za pomocą ankiety rozesłanej do ściśle określonych osób, instytucji i przedsiębiorstw.
Badanie monograficzne polega na szczegółowym z wielu punktów widzenia potraktowanym opisie i analizie wybranej jednostki statystycznej lub niewielkiego zespołu jednostek. Wybrana w sposób świadomy jednostka powinna być typowa, powszechnie występująca lub przodująca, wyznaczająca określony kierunek rozwoju.
Metoda reprezentacyjna jest częściowym badaniem statystycznym opartym na próbie pobranej ze zbiorowości generalnej w sposób losowy.
Szacunek statystyczny przeprowadzamy stosujemy wtedy, kiedy nie możemy w sposób bezpośredni uzyskać inf. o interesującej nas zbiorowości. Polega na ustaleniu pewnych wielkości lub właściwości nieznanej zbiorowości na podstawie zbiorowości znanej, pozostającej z nią w określonym związku.
Badanie statystyczne organizuje się w celu realizacji jednego lub kilku zamierzonych zadań: poznania rozkładu zbiorowości pod względem wybranych cech w badanej zbiorowości; ustalenie, jakiego rodzaju związki występują między cechami, więc ocena współzależności cech; poznawanie i porządkowanie zbiorowości wielocechowych; poznanie dynamiki zjawisk danej zbiorowości. Całość prac związanych z realizacją badania statystycznego.
Można podzielić na etapy:
1) Przygotowanie (projektowanie badania)
2) Gromadzenie materiału statystycznego (pomiar lub obserwacja statystyczna)
3) Opracowanie i prezentacja materiału statystycznego (tablice, wykresy)
4) Analiza wyników obserwacji (opis i wnioskowanie statystyczne).
Przygotowanie (projektowanie badania)
Etap ten obejmuje czynności związane z przygotowaniem i zaprojektowaniem badania stat. Powinno być odpowiednio zaprojektowane, co wiąże się z nast. czynnościami:
a) sprecyzowanie celu i tematu
b) zdefiniowanie zbior. stat. i jednostki. stat.
c) wybór cech stat.
d) określenie metody badania stat.
e) źródło uzyskania danych, które dzielimy na: pierwotne (obserwacja, wywiad, ankieta), wtórne (sprawozdawczość przedsiębiorstw itp.) f) opracowanie formularzy stat. (np.ankiety) oraz makiet tablic wynikowych, opracowanie sposobów weryfikacji i kontroli materiału
Gromadzenie materiału statystycznego (pomiar lub obserwacja statystyczna)
Drugim etapem jest grom. mat. stat.
Etap polega na ustaleniu wartości cech ilościowych lub odmian cech jakościowych wszystkich jednostek tworzących populacje statystyczną lub u prawidłowo dobranej ich reprezentacji. Może to się odbywać za pomocą bezpośredniego pomiaru (obserwacji) lub zbieranie inf. od jednostek sprawozdawczych.
Opracowanie i prezentacja materiału statystycznego (tablice, wykresy)
Trzeci etap badania statystycznego to jest opracowanie materiału statystycznego obejmuje dwa zasadnicze czynności
- zaliczanie (kwalifikowanie)
- grupowanie - polega na wyodrębnianiu jednorodnych lub względnie jednorodnych części grup w ramach większej i zróżnicowanej zbiorowości statystycznych.
Szereg szczegółowy to materiał statystyczny uporządkowany wyłącznie według wartości badanej cechy.
Porządkowanie polega na ustawieniu ustanowieniu wartości według kolejności rosnącej lub malejącej w tym sposobie prezentacji podawane są wszystkie warunki bez ich agregacji
Szeregiem rozdzielczym nazywamy zbiór wartości liczbowych uporządkowanych według warunków badań cechy mierzalnej lub niemierzalnej , przy czym poszczególnym warunkom zmiennej przyporządkowane są odpowiadające np.: liczebność. Szereg rozdzielczy określa strukturę badanej zbiorowości.
Tworząc szeregi rozdzielcze na podstawie cechy miężalnej (Ilościowej), jej warianty można określić punktowo lub przedziałowo.
Szeregi rozdzielcze punktowe buduje się dla cechy skokowej np.: ocena z egzaminu, liczba dzieci w rodzinie.
Budując szeregi rozdzielcze musimy na samym początku zdecydować o liczbie przedziałów klasowych na rzecz rozpiętości i sposobie określania granic przedziałów.
Szereg rozdzielczy przedziałowy buduje się bowiem dla cechy ciągłej gdzie wartości tej cechy grupujemy w określonych przedziałach (np.: średnia ocen studentów z indeksu, wielkość dochodów w rodzinie itp.)Możemy tutaj budować przedziały np.: dla cechy średnia z indeksu: od 2,0 do 3,0 od 3,0 do 3,5 od 3,5 do 4,0 itd.
Liczba Przedziałów(klas) w szeregu uzależniona jest od obszaru zmienności badanej cechy to jest różnicy między maximum i minimum wartości cechy o liczebności zbiorowej oraz od celu badania. Im większy obszar zmienności i liczebności zbiorowej tym więcej powinno być przedziałów.
Rozpiętość przedziału zwana interwałem jest różnica między górną i dolną granicą klasy. Jest ona uwarunkowana obszarem zmienności badanej cechy a tym samym liczbą ustalonych klas, stąd przybliżona wartość np.: wartość interwałów można wyznaczyć ze wzoru
Szeregi geograficzne przedstawiają rozmieszczenie wielkości statystycznych według jednostek administracyjnych (gmin, województw w układzie terytorialnym) a także w układzie krajów i części świata.
Szeregi dynamiczne (czasowe )- prezentują z kolei rozwój zjawisk w czasie przy czym może tu być uwzględniony ściśle uwzględniony moment np.: 31,12 danego roku (szeregi czasowe momentów) lub pewien podział jak lata czy miesiące(szereg czasowy okresowy )
Tablice statystyczne - wykorzystywane są do prezentacji danych statystycznych uporządkowanych według określonego kryterium .Aby tablica statystyczna była użyteczna powinna spełniać określone warunki dotyczące jej formalnej budowy oraz merytorycznej zawartości. Z formalnego punktu widzenia każda tablica statystyczna powinna zawierać
1) tytuł, w którym podaje się w sposób jasny i zwięzły treść tablicy określającej zbiorowość statystyczną pod względem rzeczowym czasowym i przestrzennym
2) numer kolejny w przypadku, gdy w opracowaniu jest więcej tablic
3) Główne oznaczenia kolumn i wierszy
4) Źródło danych statystycznych
Tablice złożone - opisują badania zbiorowości według wieku cech albo kilka zbiorowości według jednej cechy. Tego Rodzaju Tablice Przeze tują zespół szeregów statystycznych a stopień ich złożoności zależy od liczb badanych cech i liczby zbiorowości.
Do przedstawiania materiału statystycznego wykonywane są również wykresy;
WYKRES - jest to graficzna forma rejestracji danych oraz narzędziem prezentacji i analizy uogólnionych informacji statystycznych.Najczęściej Wykresy sporządza się na podstawie tablic statycznych, ale nie mogą być one prostym powtórzeniem zawartych w nich danych. Wykres ujmuje zjawiska w sposób bardziej syntetyczny niż tablica. Każdy wykres podobnie jak tablica powinien mieć tytuł i źródło danych na podstawie, których należy podać legendę, czyli wyjaśnienie zastosowanych symboli.
W grafice statystycznej wyróżnia się następujące rodzaje wykresów:
- liniowe; powierzchniowe; pasmowe; bryłowe (np. kołowe słupkowe); punktów;wagowe; kombinowane i specjalne;
W określonych badaniach statystycznych prezentuje się zazwyczaj następujące rodzaje wykresów
1)Do graficznego przedstawiania szeregów rozdzielczych wykresy strukturalne (np.: kołowe lub słupkowe)
Korelacja dodatnia występuje wtedy, gdy wzrostom wartości jednej cechy odpowiada wzrost średniej wartości drugiej cechy.
Korelacja ujemna występuje wtedy, gdy wzrostom wartości jednej cechy odpowiada spadek średniej wartości drugiej cechy.
Współczynnik korelacji przyjmuje wartości z przedziału (-1;1) i jest miarą siły związku liniowego pomiędzy cechami. Współczynnik ten oblicza się ze wzoru dla szeregów szczególnych.
Interpolacja polega na szacowaniu nieznanych wartości cechy na podstawie znanych wartości sąsiednich, późniejszych i wcześniejszych.
Ekstrapolacja polega na szacowaniu wartości wykraczających poza przedział wartości znanych.